رازهای نهفته در «ان‌شاء‌الله» / برادران شیطان چه کسانی هستند

حبیب‌الله صابری‌نسب، پیشکسوت و پژوهشگر قرآنی، در تشریح نکات کلیدی جزء پانزدهم کلام وحی در قالب سلسله مباحث معرفتی در گفت‌و‌گو با ایکنا از استان مرکزی، گفت: جزء پانزدهم این مصحف شریف از آیه اول سوره مبارکه «اسراء» آغاز شده و تا آیه 74 سوره «کهف» ادامه دارد.

وی با بیان اینکه اسراء به معنای «سیر در شب» بوده و سبحان، بنی‌اسرائیل از دیگر نام‌های این سوره شریف است، اظهار کرد: نقل است امام صادق(ع) در خصوص ثواب تلاوت این سوره فرمودند: «هرکه در شب این سوره را بخواند نمیرد تا حضرت قائم(ع) را درک کرده و از اصحاب آن حضرت باشد».

صابری‌نسب دلایل نبوت، معراج رسول اکرم(ص)، ماجرای بنی‌اسرائیل، حق‌شناسی، احسان به والدین، بخل و فرزندکشی، تأثیر قرآن در درمان، معجزه بودن قرآن، خوردن مال یتیم را محتوای این سوره بیان کرد. همچنین در این سوره مبارک به 6 قصه معراج حضرت رسول(ص)، فساد و تباهی قوم بنی‌اسرائیل و عواقب آن، رویای پیامبر(ص)، نافرمانی ابلیس از سجده بر آدم و رانده‌شدن از درگاه خدا، بهانه کفار قریش در مقابل رسالت حضرت رسول(ص) و معجزه حضرت موسی(ع) و قوم ایشان نیز اشاره شده است.

بازگشت ثمره کارها

وی به آیه 7سوره «اسراء» که می‌فرماید: «إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِكمُ‏ وَ إِنْ أَسَأْتمُ‏ فلها، اگر نیكى كنید، به خود نیكى كرده‌اید و اگر بدى هم كنید، باز به خود بد كرده‏‌اید» اشاره کرد و افزود: علامه طباطبایی(ره) در تفسیر این آیه می‌نویسد: «لام» در«لانفسكم» و نیز در «فلها»، لام اختصاص است یعنى: خوبی و بدی شما مختص به خود شما است، بدون اینكه چیزی از آن به دیگران بچسبد و این خود قانون در حال اجرای خداست كه اثر و تبعات عمل هر كسى را - چه خوب و چه بد- به خود او برمى‏‌گرداند.

صابری‌نسب در ادامه آیه 8 این سوره را که می‌فرماید: «إِنْ عُدتمُ‏ عُدْنَا؛ اگر شما برگردید ما هم بر می‌گردیم» متذکر شد و گفت: عملکردمان در همه حال وضعیت ما را معین می‌کند، این آیه هشدار به همه انسان‌هاست، چه بسا انسان‌های خطاکار پس از تحمل سختی‌های بسیار به راه راست بازگشته و مشمول رحمت الهی شدند و اگر در میانه راه باز به سمت گناه و خطا بازگردند به مانند گذشته با آنان رفتار می‌شود.

این پژوهشگر قرآنی به آیه 20 «كلاُّ نُّمِدُّ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ مِنْ عَطَاءِ رَبِّكَ وَ مَا كاَنَ عَطَاءُ رَبِّكَ محَظُورًا؛ ما به هر دو گروه از لطف پروردگارت عطا مى‏‌كنیم زیرا هیچ كس از بخشش پروردگارت محروم نیست» استناد کرد و افزود: انسان‌ها در دو دسته مادی‌گراها و معنویت‌طلب‌ها تقسیم می‌شوند، با وجود این آیه می‌توان دریافت خداوند به دنیاطلبان به قدر مصلحت خود آنان را از امور دنیوی بی‌نیاز کرده و در قیامت از رحمت الهی به دور می‌کند.

وی اضافه کرد: افرادی که به دنبال امنیت و آرامش اخروی هستند، تمام سعی خود را در دنیا به کار گرفته تا رحمت الهی در قیامت شامل حالش شود و برای رسیدن به این مطلوب تمام امورات خود را با نیت قرب الی‌الله و رضای خداوند انجام می‌دهد.

توبه حقیقی

صابری‌نسب به آیات 26 و 27 «وَ لَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا(26) إِنَّ الْمُبَذِّرِینَكاَنُواْ إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ وَ كاَنَ الشَّیْطَنُ لِرَبِّهِ كَفُورًا؛ هیچ‏گونه اسراف و ریخت و پاشی مكن. بى‏‌تردید اسراف‌كنندگان و ولخرجان، برادران شیاطین‏اند و شیطان همواره نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است» استناد کرد و افزود: در این آیه از «تبذیر» در اصطلاح امور به ریخت و پاش تعریف می‌شود، این واژه در مقام مصرف مال در غیر مورد منطقی به کار می‌رود. خداوند در آیه 27 برادران شیطان را «مبذرین» می‌خواند، همانانی که نعمات الهی را کفران کرده و غیر از مورد مصرف، استفاده می‌کنند.

وی با بیان این نکته که گناهان ما را در اسارت قرار می‌دهند و راه برون‌رفت از این اسارت توبه حقیقی است، به آیه 62 این سوره که می‌فرماید: «قالَ أَرَءَیْتَكَ هَاذَا الَّذِى كَرَّمْتَ عَلىَ‏ لَئنِ‏ أَخَّرْتَنِ إِلىَ‏ یَوْمِ الْقِیَامَةِ لَأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّیَّتَهُ إِلَّا قَلِیلًا؛ شیطان گفت: اگر تا روز قیامت به من مهلت دهی تمام فرزندان این کسی که بر من مقدم داشتی را افسار می‌زنم؛ مگر عده کمی» اشاره کرد و گفت: آلوده شدن برخی انسان‌ها به گناه باعث می‌شود تا شیطان راحت‌تر و سریع‌تر بر او تسلط پیدا کند، ازاین رو ترک گناه سخت بوده و عده‌ای نمی‌توانند یا به سختی ترک گناه می‌کنند، اما خداوند راه توبه واقعی را با تلاش و استمداد گرفتن از خدا و ائمه اطهار(ع) برای همگان باز گذاشته و به شرط آنکه خود فرد هم بخواهد کمکش می‌کند.

وی آیه 82 سوره اسرا «وَ نُنزَّلُ مِنَ الْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَ لَا یَزِیدُ الظَّلِمِینَ إِلَّا خَسَارًا؛ ما قرآن را نازل مى‏‌كنیم كه مایه شفا و رحمت مؤمنان است‏؛ ولى ستمگران، جز خسران و زیان بیشتر، چیزى بر آنها نمى‏‌افزاید» را دو روی سکه قرآن دانست و اظهار کرد: خداوند با دمیدن روح قرآن در دل مؤمنان معجزه کرده و آیات همان کاری را با روح انسان می‌کند که دارو با جسم. در واقع قرآن داروی شفابخش برای تمام امراض روحی است، اما همین قرآن که برای مؤمنان شفاست برای ظالمان چیزی جز خسران ندارد.

نکات کلیدی سوره «کهف»

مؤلف کتاب «شمیم رحمت» در بخش دیگر از سخنان خود اضافه کرد: حضرت حق در آیه 23 سوره «کهف»، می‌فرماید «وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْء إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلاّ أَنْ یَشاءَ اللّهُ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ وَ قُلْ عَسى أَنْ یَهْدِیَنِ رَبِّی لاِ َقْرَبَ مِنْ هذا رَشَدا؛ و هرگز در مورد کارى نگو: «من فردا آن را انجام مى‌دهم» مگر این که خدا بخواهد و هر گاه فراموش کردى، (جبران کن) و پروردگارت را به خاطر بیاور و بگو: «امیدوارم که پروردگارم مرا به راهى روشن‌تر از این هدایت کند».

وی گفت: در تفسیر نمونه در توضیح این آیه چنین آمده است: آیه، یک دستور کلى به پیامبر(ص) مى‌دهد که: «هرگز نگو من فلان کار را فردا انجام مى‌دهم» «مگر این که: خدا بخواهد».یعنى در رابطه با اخبار آینده و تصمیم بر انجام کارها، حتماً جمله «ان شاء‌اللّه» را اضافه کن؛ چراکه تو هرگز مستقل در تصمیم‌گیرى نیستى و اگر خدا نخواهد، هیچ کس توانایى بر هیچ کارى را ندارد؛ بنابراین، براى اینکه ثابت کنى نیروى تو از نیروى لا یزال او است، و قدرتت وابسته به قدرت او جمله ان شاء‌اللّه: «اگر خدا بخواهد» را حتماً به سخنت اضافه کن.

وی ادامه داد: بیان جمله «ان‌شاءالله» به نوعی ادب در پیشگاه حضرت حق تعریف می‌شود و با جاری کردن این جمله به توانایی و قدرت بی‌انتهای خدا و ناتوانی خود اقرار می‌کنیم، همه می‌دانیم تا لطف و عنایت او نباشد برگی از درخت نخواهد افتاد و در برابر قدرتش اندک ذره‌ای بیش نیستیم. به نظر می‌رسد در این جمله اسرار آمیز رمز و رازی نهفته است که علاوه‌بر اقرار به ما روحیه و انگیزه برای ادامه راه می‌دهد.

صابری‌نسب ادامه داد: در این سوره به داستان اصحاب کهف، داستان و ضرب‌المثلی از انسان با اعمال تضاد، نافرمانی ابلیس، شروع سفر موسی(ع) و هم‌نشینی موسی با خضر نبی(ع) نیز اشاره شده است.

وی در تشریح جنبه‌های آموزنده داستان کهف گفت: در این آیات آموزش توحید و دوری از شرک و مفهوم آن، جدا شدن و همرنگی با محیط فاسد، هجرت، تقیه، عدم تفاوت میان بندگان، امدادهای شگفت‌آور غیبی به انسان‌ها تذکر داده می‌شود.