اضلال الهی، ابتدایی نیست

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی نصیری، استاد دانشگاه علم و صنعت، امروز، ششم مردادماه در ادامه مباحث تفسیری سوره بقره، گفت: تقدیم «یضل» بر «یهدی» نه از جهت خواست الهی، بلکه مطابق با خواست بندگان انجام گرفته است.

وی افزود: به عبارت روشن‌تر، قرآن بارها بر این نکته تأکید کرده که خداوند برای هدایت بندگان خود از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است، اما اکثریت قاطع بندگان خداوند در پی پیروی از اغوای شیطان همواره به دنبال ضلالت و گمراهی رفتند و از این جهت پیوسته در برابر دعوت پیامبران مقاومت کرده و به کفر و ناسپاسی روی آوردند.

استاد دانشگاه علم و صنعت، اظهار کرد: با چنین واقعیتی که به نوعی بر سرتاسر تاریخ بشر و حتی بر وضعیت کنونی بشر سایه افکنده، کاملاً توجیه‌پذیر است که خداوند پیش‌تر از هدایت، از ضلالت سخن بگوید تا این پیام را گوشزد کند که اگر جهانیان در برابر دعوت مصرّانه خداوند مقاومت کرده و پیوسته بر طبل کفر و ناسپاسی بکوبند، بدانند که خداوند مانع این گمراه خواهی نخواهد شد، بلکه به کار آنان طبق درخواست‌شان شتاب می‌بخشد.

نصیری اضافه کرد: آیه شریفه «إِنْ تَحْرِصْ عَلَى هُدَاهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ يُضِلُّ وَمَا لَهُمْ مِنْ نَاصِرِينَ» (نحل/37) بیانگر همین نکته است؛ یعنی وقتی خود کافران بر گمراهی خود اصرار دارند، پافشاری پیامبر برای هدایت آنان سودی نمی‌بخشد. در جایی دیگر فرمود وقتی کسی کار زشت خود را زیبا می‌بیند و بر انجام آن اصرار دارد، دیگر چه توقعی از خداوند دارد و چرا باید پیامبر اکرم(ص) برای هدایت نیافتن او حسرت بخورد. أَفَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآَهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ» (فاطر/8).

اضلال الهی، ابتدایی نیست

وی گفت: همچنین در آیت 34 و 35 سوره غافر فرمود وقتی کار بندگان، تشکیک در رسالت پیامبران، اسراف، تردید روا داشتن در امر الهی و مجادله در آیات باشد، چه انتظاری از خداوند دارند که آنان را در ضلالت خود همراهی نکند؟ «وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ»؛ این فقره از آیه مدعای پیش گفته را تأیید می‌کند که اضلال الهی هیچ گاه ابتدایی نیست، بلکه در پی ضلالت‌خواهی بندگان پدید می‌آید.

وی افزود: نفی و استثناء در این فقره که بیانگر انحصار است، نشان می‌دهد که خداوند بنا ندارد هیچ کس را از هدایت خود محروم سازد و این بندگان‌اند که با حرکت بر مدار کفر یا فسق زمینه ضلالت خود را فراهم می‌آورند.

وی با طرح این پرسش که چگونه خداوند فاسقان را مستحق اضلال دانسته است؟ اظهار کرد: این پرسش از آن جهت به ذهن تبادر می‌کند که قرآن بارها از لغزش مؤمنان و ارتکاب انواع گناهان از سوی آنان سخن به میان آورده است؛ چنان که واقعیت‌های موجود نیز نشان می‌دهد که میان ایمان و فسق تباین وجود ندارد و بسیاری از موارد ارتکاب گناه از سوی دینداران مشهود است.

وی بیان کرد: با این حال چگونه خداوند فاسقان را محروم از هدایت خود و مستحق اضلال خود دانسته است؟ در پاسخ باید گفت که فسق از منظر قرآن دو گونه است: یک: فسقی که دارای ریشه کفر و الحاد است؛ یعنی انکار خداوند، رسالت یا انکار قیامت افراد را به فسق و پرده‌دری فرو می‌افکند. در چنین مواردی خداوند فاسقان را با کافران برابر دانسته است؛ نظیر آیه شریفه «أَفَمَنْ کانَ مُؤْمِنًا کمَنْ کانَ فَاسِقًا لَا یسْتَوُونَ» (سجده، 18).

استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: چنان که مشهود است در این آیه فاسق در برابر مؤمن قرار گرفته که مراد از او کافر فاسق است. دو: فسقی که در اثر غلبه هواهای نفسانی پدید می‌آید؛ در چنین موردی فردی که مرتکب گناه می‌شود، لزوماً کافر و ملحد نیست و استخفاف فرمان الهی را دنبال نمی‌کند و تنها به خاطر اغوای شیطان و غلبه هوای نفس مرتکب گناه می‌شود. در چنین مواردی فاسق به معنای کافر نخواهد بود؛ نظیر آیه «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جَاءَکمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَینُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَی مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ» (حجرات/6) و نظیر آیه «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا وَإِبْرَاهِیمَ وَجَعَلْنَا فِی ذُرِّیتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَالْکتَابَ فَمِنْهُمْ مُهْتَدٍ وَکثِیرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ» (حدید/26).

انواع فسق

نصیری تصریح کرد: مراد از فسق در آیه مورد بحث فسق از نوع اول است؛ زیرا اولاً فاسق اگر چه دچار انحراف رفتاری است، اما چنان نیست که لزوماً در باورهای خود دچار انحراف باشد و کسی که به تمثیلات خداوند اعتراض دارد، در باورهای خود دچار کژی و انحراف شده است. ثانیاً فاسق از نوع دوم که می‌تواند شمار زیادی از مؤمنان را دربرگیرد، هرگز چنان نیست که دچار اضلال الهی باشند؛ زیرا اگر کسی دچار اضلال الهی شود، دیگر به سادگی بر مدار هدایت و سعادت بازگشت نخواهد داشت: «وَمَنْ یضْلِلْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ» (رعد/33). ثالثاً توصیفاتی که در آیه بعد از این دست از فاسقان آمده کاملاً نشان می‌دهد که مراد از فاسق در این آیه کافر است.