راز کاربرد ضمیر جمع در آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین»

به گزارش ایکنا؛ جلسه درس تفسیر ترتیبی قرآن کریم، آیت‌الله هادی عباسی خراسانی، دوشنبه، 14 مهرماه در حوزه علمیه قم برگزار شد.

این استاد حوزه در این جلسه به تبیین و توضیح درباره آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین» پرداخت و اظهار کرد: در بیان کریمه «ایاک نعبد و ایاک نستعین»، بیان شد که این آیه بیانگر حصر عبادت و استعانت در ذات اقدس الهی است؛ یعنی تقدیم «ایاک» مفید حصر عبادت و استعانت است. گفتیم که مفرد آمدن «ایاک» دلیل بر توحید باری تعالی است و باز مفید وحدت استعانت و عبادت است؛ یعنی تنها عبادت و استعانت شایسته این است که از حضرت حق باشد.

وی افزود: نکته دیگری که در آیه شریفه وجود دارد، مربوط به عنوان جمع «نعبد» است که در آیه آمده است. در فقه بحثی با عنوان «تبعض صفقه» مطرح است؛ یعنی انسان جنسی می‌خرد که اجزایی دارد، اگر یکی از آنها معیوب درآمد، خریدار می‌تواند همه را نگه دارد یا اینکه پس بدهد. از این تبعض صفقه می‌توانیم استفاده کنیم چنانکه عیب برخی اشیا در معاملات وابسته به مجموع است، در «ایاک نعبد و ایاک نستعین» هم عبادت معیوب ما با توجه به عبادت و استعانت کامله اولیای الهی همراه می‌شود و رمز و راز «ایاک نعبد و ایاک نستعین» برای این است؛ مثل «انا انزلناه فی لیله القدر». این هم یک نکته بسیار مهم در آیه شریفه است.

مدرس حوزه علمیه یادآور شد: نکته دیگر که در این آیه آن است که استعانت به چه میسر است؟ از چه استعانت بگیریم؟ در سوره بقره، آیه 45 تصریح دارد: «استعینوا بالصبر و الصلوه» مورد استعانت باید صلاه و صبر باشد. یک احتمال این است که منظور از صبر، روزه است. یعنی نماز و روزه دو واجب و دو استحبابی است که انسان می‌تواند بر اساس آن استعانت به حضرت حق داشته باشد. یک احتمال دیگر آن است که معنای صبر «ولایت» است. در نتیجه اینگونه می‌شود که نماز عامل قبول اعمال است و ولایت عامل قبولی نماز است. اگر اینطور باشد، معنای آیه استعانت به ولی و ولایت است.

وی یادآور شد: باز می‌توانیم این حرف را بزنیم که آیا صبر همه اشیا را شامل می‌شود؟ یعنی هم صبر بر مصیبت، هم صبر بر طاعت و هم بر معصیت را شامل شود؟ همه اینها قابل تأمل است. جالب این است که بر اساس «ایاک نعبد و ایاک نستعین» روشن می‌شود که نماز هم در عبادت جلوه‌گری می‌کند و هم در استعانت جلوه‌گیری می‌کند. پیامبر(ص) هم فرمودند: نور چشم من در نماز است. به همین جهت در هنگام اذان به جناب بلال می‌فرمودند: ما را به آسایش برسان. پس نماز هم در عبادت جلوه‌گری می‌کند و هم در استعانت.

وی افزود: حلقه اتصالیه بین حق و بین خلق و انسان، نماز است. عبادت بهترین وسیله تقرب به حضرت حق است به خصوص عبادتی که نماز باشد و به خصوص استعانتی که به نماز باشد. جالب اینکه نماز هم در «ایاک نعبد» است و هم در «ایاک نستعین» است. عبادت هم دارای اقسامی است، مثلاً عبادت عارفانه داریم، عبادت تاجرانه داریم. گاهی اوقات عبادت به امید بهشت و ترس از دوزخ است، اما بالاترین عبادت‌ها آن است که امیرالمومنین(ع) فرمودند و آن اینکه خدا را اهل عبادت بدانیم و اینکه خدا را عارفانه و عاشقانه عبادت کنیم. نکته دیگر در آیه شریفه، این است که راز آفرینش و هدف آفرینش را نیز بیان می‌کند. یک غلط مشهور است که برخی می‌گویند هدف آفرینش عبادت است؛ خیر، عبادت هدف معبود و مخلوق است، نه اینکه هدف خالق باشد. خداوند که غرض زائد ندارد. آنچه مطلوب خداوند است به عنوان ذات است، نه خارج از ذات.