شمایی از تکریم ویژه بهشتیان در سوره «ابراهیم»

به گزارش ایکنا؛ جلسه تفسیر قرآن کریم حجت‌الاسلام والمسلمین سیداحمد خاتمی با محوریت سوره ابراهیم، روز گذشته 2 دی‌ماه برگزار شد.

وی در این جلسه، به تفسیر آیه 23 سوره ابراهیم پرداخت. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: «وَأُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ؛ و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏ اند به بهشتهايى درآورده مى ‏شوند كه از زير [درختان] آن جويبارها روان است كه به اذن پروردگارشان در آنجا جاودانه به سر مى‌‏برند و درودشان در آنجا سلام است».

متن سخنان حجت‎الاسلام حاتمی به شرح ذیل است:

پیام‌های آیه 22 سوره ابراهیم در ضمن تفسیر گفته شد. یک پیامش آن است که وعده خدا وعده حق است، چه وعده‌های این‌جهانی‌اش و چه وعده‌های آن‌‌جهانی‌اش، هر دو وعده حق است. مهم این است که این وعده‌ها را باور کنیم. باور این وعده‌ها مهم‌ترین پشتوانه انسان در مسیر حرکت است، نه وعده‌های آن جهانی، وعده‌های این جهانی هم همین‌طور است.

نکته دوم این است که خلف وعد به خصوص کسی که از اول نیت خلف وعد داشته باشد یک عمل شیطانی و ناپسند است. قدر مسلم آنکه عمل ضد اخلاقی است. نباید مومن وارد این حوزه شود و وعده‌ای که می‌داند در توانایی‌اش نیست بدهد. نکته سوم اینکه این آیه تصریح بر اختیار انسان دارد. انسان وسوسه می‌کند ولی نباید تردید کرد این وسوسه‌ها سالب اختیار انسان نیست به دلیل اینکه شیطان در آیه گفته است مرا ملامت نکنید و خودتان را ملامت کنید. این مطلب از برخی آیات دیگر هم استفاده می‌شود. نفس این ملامت از علائم اختیار انسان است. انسان مجبور مورد ملامت نیست چون کار نکرده است. همین که انسان مورد ملامت قرار می‌گیرد یعنی می‌توانسته کار را نکند.

نکته دیگر آن است که از نگاه قرآن، در قیامت رابطه‌ها قطع می‌شود. آیه 167 بقره به صراحت سخن از قطع اسباب دارد: «‌وَقَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ وَمَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ؛ و پيروان مى‏‌گويند كاش براى ما بازگشتى بود تا همان‌گونه كه [آنان] از ما بيزارى جستند [ما نيز] از آنان بيزارى مى‌‏جستيم اين‌گونه خداوند كارهايشان را كه بر آنان مايه حسرت‌هاست به ايشان مى‌‏نماياند و از آتش بيرون‏ آمدنى نيستند».

بدین ترتیب سراغ آیه 23 می‌رویم که می‌فرماید: «وَأُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ». ترجمه آزاد آیه این است که خداوند مومنین را وارد بهشت‌هایی می‌کند که انهار از زیر جنات جاری است. بهشتی‌ها ابدی هستند، با اجازه پروردگارشان. خوش‌آمدشان سلام است. واژه «تحیت» از حیات به معنای سلامتی است. هر نوع خوش‌آمدگویی تحیت گفته می‌شود. فاعل تحیت ذات مقدس ربوبی است. خداوند با سلام، بهشتیان را تکریم می‌کند.

به نظر می‌رسد این آیه خروجی آیه 21 است که فرمود: «وَبَرَزُوا لِلَّهِ جَمِيعًا». اهل قیامت دو گروه هستند. یکی جهنمیان که یا مطاع هستند و یا مطیع هستند. آیات قبل گفت‌وگوی جهنمیان را ذکر کرد. ادبیات قرآن این است جایی که سخن از جهنم دارد، سخن از بهشت هم دارد. در آیات قبل سخن از جهنم بود، در این آیه سخن از بهشت است. این ارتباط آیه با آیات سابق است.

یک نکته درباره آیه این است که چرا فرموده «أُدْخِلَ» و نگفته «یدخل». سخن این است که میان این دو تعبیر بسیار تفاوت است. «أُدْخِلَ» یعنی آنها را می‌برند، نه اینکه می‌روند. سوره زمر را ببینید. آیه 73 می‌فرماید: «وَسِيقَ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَرًا حَتَّى إِذَا جَاءُوهَا وَفُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا سَلَامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِينَ؛ و كسانى كه از پروردگارشان پروا داشته‏ اند گروه گروه به سوى بهشت‏ سوق داده شوند تا چون بدان رسند و درهاى آن [به رويشان] گشوده گردد و نگهبانان آن به ايشان گويند سلام بر شما خوش آمديد در آن درآييد [و] جاودانه [بمانيد]». پس‌ «أُدْخِلَ» خصوصیت دارد و بین «دخل» و «ادخل» فرق است.

انهار بهشت چیست؟ در سوره محمد، آیه 15 انهار بیان شده است: «مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِيهَا أَنْهَارٌ مِنْ مَاءٍ غَيْرِ آسِنٍ وَأَنْهَارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ وَأَنْهَارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِينَ وَأَنْهَارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى وَلَهُمْ فِيهَا مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ وَمَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ كَمَنْ هُوَ خَالِدٌ فِي النَّارِ وَسُقُوا مَاءً حَمِيمًا فَقَطَّعَ أَمْعَاءَهُمْ؛ مثل بهشتى كه به پرهيزگاران وعده داده شده [چون باغى است كه] در آن نهرهايى است از آبى كه [رنگ و بو و طعمش] برنگشته و جويهايى از شيرى كه مزه‏ اش دگرگون نشود و رودهايى از باده‏‌اى كه براى نوشندگان لذتى است و جويبارهايى از انگبين ناب و در آنجا از هر گونه ميوه براى آنان [فراهم] است و [از همه بالاتر] آمرزش پروردگار آنهاست [آيا چنين كسى در چنين باغى دل‏ انگيز] مانند كسى است كه جاودانه در آتش است و آبى جوشان به خوردشان داده مى ‏شود [تا] روده‌هايشان را از هم فرو پاشد‌«.