قرآن؛ فصل مشترک تحولات دوره معاصر / از کم‌کاری مدارس در رشته قرائت تا جامعه‌سازی

به گزارش ایکنا از استان مرکزی، دومین میزگرد مجازی «نقد و بررسی نقش انقلاب اسلامی ایران در احیای مفاهیم قرآن کریم و معارف اهل‌ بیت(ع) در تاریخ معاصر» روز گذشته، 16 اسفندماه به همت اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی و با همکاری معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های مردمی فرهنگی قرآن و عترت استان مرکزی با حضور مجید احمدی، مرتضی مختاری و پیمان عین‌القضاتی برگزار شد.

تبلور مفاهیم قرآنی در جامعه؛ انتظارمردم از انقلاب

مرتضی مختاری، مدرس دانشگاه در این میزگرد مجازی اظهار کرد: انقلاب ما را به یاد امام راحل می‌اندازد و طبق فرمایش مقام معظم رهبری انقلاب بی‌نام ایشان درهیچ جای دنیا شناخته شده نیست. پرداختن به موضوع مطروحه میزگرد ما را به سمت خط فکری حضرت امام(ره) و شالوده فکری آن حضرت که قرآن و تعالیم عالی اهل‌ بیت(ع) است هدایت می‌کند.

بیشتر بخوانید:

• نظام‌سازی اولویت شورای توسعه فرهنگ قرآنی / از حذف بودجه قرآن برای جبران اعتبارات تا ایجاد مؤسسات تخصصی

وی با اشاره به مقدمه وصیت‌نامه حضرت امام خمینی(ره)، تصریح کرد: آن حضرت در وصیت‌نامه خود بیان فرمودند که ما مفتخریم قرآن را از گورستان‌ها نجات داده و به‌عنوان نسخه نجات‌بخش بشریت معرفی کنیم. باید قبول کرد در رژیم ستم‌شاهی حاکمیت آن زمان نه تنها راضی به ظهور مفاهیم و ارزش‌های قرآنی نبوده، بلکه درصدد سرکوب جلسات نیز بوده است، اما امام در طول دهه 40 تا 60 تمام اصول و راهبردهای خود را منطبق با کلام وحی پیش بردند.

مختاری نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه، صحیفه حضرت زهرا(س)، وجود امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و حضرت مهدی(عج) را از افتخارات حضرت امام و بیان شده در وصیت‌نامه آن حضرت برشمرد و بیان کرد: با رهبری امام راحل و تبلور مفاهیم قرآنی توسط ایشان انتظار می‌رفت پس از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد احیای مفاهیم قرآن باشیم.

وی با اشاره به اینکه نقش انقلاب اسلامی در پرداختن به ظواهر قرآن غیرقابل انکار است، ادامه داد: باید تشریح کنیم فعالیت‌های قرآنی همچون برگزاری مسابقات، جلسات و محافل قرآن، برگزاری جلسات آموزشی در رشته‌های حفظ، قرائت، مفاهیم، همایش‌ها و دیگر مباحث در طول این چهار دهه به چه صورتی بوده است؟

مختاری با اشاره به اهمیت رشته حفظ و مورد تأکید بودن این رشته از سوی امام راحل و مقام معظم رهبری، بیان کرد: تشویق نوجوانان و جوانان به رشته‌های قرآنی همچون حفظ و قرائت حائز اهمیت است و این دو رهبر فرزانه انقلاب بر این دو اصل مهم توصیه و تأکید بسیار داشتند. ضرورت تربیت 10 میلیون حافظ قرآن از تأکیدات مقام معظم رهبری است که باید به آن جدی پرداخته شود. تربیت حافظ خط فکری است که توسط ایشان بیان شده و وظیفه مؤسسات و اهتمام نهادهای متولی قرآن و دیگر دستگاه‌ها بر است که به این امر جامه عمل بپوشانند.

تربیت 10 میلیون حافظ قرآن خط فکری است

وی با بیان اینکه توجه به فرمایش معظم‌له در خصوص تربیت 10 میلیون حافظ قرآن منتج به ظهور و تربیت حافظان خردسال شده است، اظهار کرد: به برکت انقلاب، مسئله حفظ رشد خوبی داشته است و بسیاری از حافظان ما در عرصه‌های بین‌المللی موفق به کسب رتبه می‌شوند. همچنین تقویت زیرساخت‌های قرائت از دیگر برکات انقلاب است و قرائتی را که سال‌های قبل در انحصار کشورهای عربی می‌پنداشتیم، امروز قاریان بین‌المللی از ایران در جهان حرف‌هایی برای گفتن داشته و نه تنها توان رقابت با قاریان نسل جدید مصر را دارند، بلکه گوی سبقت را نیز از این قاریان جدید ربوده‌اند و این امر نشان از رشد جوانان ایرانی در حوزه قرائت دارد.

این داور ملی رشد در حوزه محافل و جلسات قرآن، 42 سال اخیر را مایه مباهات دانست و با اشاره به اینکه آموزش‌های فنی و تخصصی قرآن، تلاوت‌های تخصصی و آشنایی با نغمات، تجوید، وقف و ابتداء رشد قابل توجهی داشته است، اظهار کرد: نظام آموزشی قرآن در آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی با تحول و رشد بسیار خوبی مواجه بوده است و جزو رویش‌های انقلاب به‌شمار می‌آیند. اما در کنار همه فعالیت‌های انجام شده در این دو مرکز آموزشی متأسفانه کاستی‌ها و نقصانی را مشاهده می‌کنیم که باید برطرف کرد.

وی بیان کرد: اعتقاد دارم مدارس در حوزه قرائت بسیار کم‌ کار می‌کنند و آن‌گونه که انتظار می‌رود دانش‌آموز و دانشجوی ما توان قرائت درست حداقل به شکل روخوانی و روان‌خوانی صحیح را ندارند. همچنین در حوزه ترجمه، تفسیر و تدبر قرآن جلسات بسیار خوبی در سطح کشور برقرار است و آحاد مردم به این جلسات علاقه نشان می‌دهند که باید تقویت شود.

مختاری با اشاره به فعالیت‌های قرآنی در عرصه‌های ملی و بین‌المللی، اظهار کرد: خداوند در آیه ۸۲ سوره اسراء می‌فرماید: «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَهٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَلاَ یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إَلاَّ خَسَارًا؛  و ما آنچه را براى مؤمنان مایه درمان و رحمت است از قرآن نازل می‌کنیم، و ستمگران را جز زیان نمی‌افزاید»؛ قرآن نسخه شفابخش اهل ایمان و عامل خسران ستمگران است. دو روی سکه قرآن در انقلاب اسلامی اتفاق افتاد، اهل ایمان رستگار و اهل کفر به نگون‌بختی دچار شدند.  مردم  در دو دوره قبل و بعد از انقلاب با توجه به یافته‌های ذهنی خود از قرآن برداشت‌هایی داشتند.

وی با اشاره به اینکه امر به قرائت قرآن در دوره قبل از انقلاب مطرح بود و مردم با توجه به توانایی خود به آیه 20 سوره مزمل «فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ» عمل می‌کردند، اضافه کرد: هرچند قرائت قرآن و اطاعت از این آیه مورد توجه بود، اما حق تلاوت مورد اهمیت نبود و این امر مهم پس از پیروزی انقلاب مورد اهمیت واقع شد، در واقع در 42 سال گذشته عمل به آیه 121 سوره بقره «الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَٰئِكَ يُؤْمِنُونَ» در دستور کار قرار گرفت. چراکه ادای حق تلاوت، مفاهیم فراموش شده را از دایره مهجوریت خارج کرده و با ایجاد زمینه تدبر، تفکر و عمل به آیات، تحولی عظیم ایجاد می‌کند. قرآن، شالوده‌های حرکت انقلابی را ایجاد و انقلاب نیز زمینه عمل به مفاهیم را احیا کرد.

وی با اشاره به اینکه انقلاب اسلامی احیاگر توحید شده است با استناد به آیه 36 سوره نحل «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ ۖ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلَالَةُ ۚ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ»، افزود: از معنای این آیه استنباط می‌شود، اجتناب و مبارزه با طاغوت جزئی از شاخصه‌های انقلاب مبتنی بر آیات است. جهت‌گیری انقلاب، تشکیل نظامی توحیدی است و عدم تحمل این مبانی باعث شد برخی از گروه‌های به اصطلاح انقلابی برنتابند و از مسیر خارج شوند.

مختاری با بیان اینکه مفهوم جهاد در انقلاب اسلامی نمود عینی پیدا کرد و نمونه آن را در دوران هشت سال دفاع مقدس شاهد هستیم، ادامه داد: مهمترین نقش انقلاب در احیای مفاهیم قرآن، تجلی عینی و عملی آیات در سطح ملی و بین‌المللی است. همچنین آمادگی رزمی در مقابله با دشمن، امر به وحدت، پرهیز از تفرقه و اختلاف‌افکنی در جهان اسلام از دیگر نقش‌های انقلاب در احیای مضامین و مفاهیم آن مصحف شریف است.

وی شهید سلیمانی را مصداق عینی آیه «أَشِدّاءُ عَلَى الكُفّارِ رُحَماءُ بَينَهُم» دانست و تأکید کرد: لبخندها و خنده‌های پشت میز مذاکره با «أَشِدّاءُ عَلَى الكُفّارِ» سازگاری ندارد. عملیاتی شدن این آیه نجات‌دهنده جامعه بشری است. انقلاب روحیه مبارزه با استکبار و صهیونیزم را رقم زده و مرزهای جغرافیایی را در نوردید و با اجرای روش و سنت پیامیر(ص) تحقق آموزه‌های قرآنی را عینیت بخشید.

تبیین صحیح مفاهیم قرآن باعث عقب‌ماندگی جریان‌های انحرافی شد

پیمان عین‌القضاتی، مدیرعامل اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های فرهنگی قرآن و عترت استان مرکزی نیز در این میزگرد، گفت: پرداختن به مباحث قرآنی سال‌های بعد از انقلاب دارای ظرفیت بسیار بالایی است و دقیق باید به این محور پرداخته شود مجموعه فعالیت‌های قرآنی قبل از انقلاب علی‌رغم اینکه حکومت مصرانه اقدام به حذف فعالیت‌ها داشت، اما این فعالیت‌ها تنها به هیئت‌های قرائت قرآن خلاصه می‌شد. جریان‌های مارکسیستی در کشور رونق بسیار داشت و این جریان توانسته بود افراد بسیاری را با خود همراه و همسو کند. در همین دوران نگاه امپریالیسم با جریان و تفکرات لیبرالیستی ورود داشت و برای رسیدن به اهداف خود باید نگاه قرآن را از جامعه حذف می‌کرد.

وی ادامه داد: تبیین صحیح مفاهیم قرآن از سوی علما و حوزه علمیه باعث شد مکتب مارکسیست و لیبرالیست در کشور عقب بماند و جریان فکری و مذهب جعلی بهاییت عقیم شود. با گسترش تفکر اسلامی تمام جریان‌های انحرافی یکی پس از دیگری ضعیف شدند. اگر مباحث قرآن به درستی تفهیم و تبیین شوند، قادرند با قدرتمندترین جریانات انحرافی جهان مقابله کنند و امام(ره) نیز با تقویت نگاه قرآنی و معارف اهل‌ بیتی(ع) انقلاب را به پیروزی رساند.

عین‌القضات با اشاره به نگاه‌های موجود در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تصریح کرد: در سال‌های پس از پیروزی شاهدیم جلسات قرائت به جلسات تلاوت تبدیل می‌شوند و رویکرد اینکه قرآن بخوانیم برای ثوابش و به بهشت برویم به ورود مفاهیم به بطن زندگی تبدیل شد. از دل مفاهیم قرآن، جانفشانی رزمندگان در طول هشت سال دفاع مقدس می‌روید و شاهد رشد جهادگرانی هستیم که برای جبران کمبودهای گذشته و با استفاده از آموزه‌های قرآن کشور را آباد کردند.

مطالبه جوانان؛ ایجاد سازگاری بین سبک زندگی با مفاهیم قرآن

وی ادامه داد: مقام معظم رهبری در اختتامیه مسابقات بین‌المللی قرآن اوقاف همواره مهندسی را از مسیر آموزش آینده قرآن بیان می‌فرمایند، ایشان در هشت سال اخیر نکاتی را مطرح فرمودند که اگر آنان را در کنار هم قرار دهیم متوجه استراتژی ایشان در این حوزه آموزش خواهیم شد. معظم‌له به قراء توصیه کردند که در تقویت صوت احسن، وقف و ابتدا، ترجمه و مفاهیم و تدبر تلاش بیشتری داشته باشند. البته تذکرات و توصیه‌های ایشان در حوزه حفظ نیز قابل تأمل است. مقام معظم رهبری تأکید دارند که برای ماندگاری فعالیت‌ها و آموزش قرآنی تلاوت، صوت احسن، ترجمه و مفاهیم، تدبر و وقف و ابتدا به سمت حفظ قرآن سوق داده و مأنوس بودن با کلام وحی در همه فعالیت‌ها در دستور کار قرار گیرد.

مدیرعامل اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های فرهنگی قرآن و عترت استان مرکزی ادامه داد: جامعه‌سازی قرآن از دیگر تأکیدات مقام معظم رهبری است. تمدن‌سازی با نگاه به آموزه‌های قرآن و معارفی باید در دستور کار قرار گیرد. مدل مهندسی رهبری نشان از همسو بودن نوجوانان و جوانان با این نگاه دارد و امروز مطالبات آنان از آموزش قرآن تغییر کرده است. مطالبه نسل جدید برآورده کردن نیاز خود از طریق قرآن است و علاقه دارند بین سبک زندگی و قرآن سازگاری ایجاد کنند. در این بخش نیازمند فعالیت‌های بیشتری هستیم در حوزه تقویت سبک زندگی قرآن باید اقدامات عمیق‌تر و دقیق‌تری صورت گیرد. برای ایجاد سبک زندگی قرآنی در دنیای مدرنیته باید راهکارهایی کاربردی داشته باشیم.

انقلاب اسلامی به تمام معنا قرآنی است

مجید احمدی، مدیر مؤسسه مشرق انتظار و مدرس دانشگاه در سخنانی نیز گفت: برای بررسی نقش مفاهیم قرآن و معارف اهل‌ بیت(ع) در تاریخ معاصر باید مهم‌ترین رخدادهای این بازه زمانی را تحلیل کرد که آیا مفاهیم قرآن و معارف اهل‌ بیتی بر ظهور این اتفاقات مؤثر بوده است یا خیر. جنگ‌های اول و دوم ایران و روس در دوه حکمرانی قاجار و فتحعلی شاه و صدور حکم جهاد از سوی علما، ماجرای گریبایدوف روسی و صدور فتوا از سوی مراجع و آزادسازی بانوان گرجی مسلمان ایرانی، مخالفت با قرارداد وثوق‌الدوله معروف به قرارداد تحت‌الحمایگی مقامات ایران توسط انگلستان در دوران احمدشاه از سوی مردم و علما و لغو در کابینه سیدضیاء، لغو امتیاز تنباکو توسط میرزای شیرازی، جنبش مشروطه، نهضت ملی شدن نفت از جمله اتفاقات دوره معاصر هستند.

وی از قیام 15 خرداد به‌عنوان یکی دیگر از رویدادهای تاریخ معاصر یاد کرد و ادامه داد: نارضایتی و حرکت‌های گسترده مردم از این سال به بعد بارقه‌های پیروزی انقلاب را قوت می‌بخشید و در نهایت باعث شد تا در بهمن سال 57 انقلاب به پیروزی رسد. در تمامی تحولات دوره معاصر کم و بیش الهام و تأثیرپذیری از آموزه‌های قرآنی، ارزش‌های دینی و معارف اهل‌ بیتی(ع) را شاهد هستیم و نقش پررنگ مفاهیم کلام وحی و معارف نبوی در شکل‌گیری، توسعه، موفقیت و به نتیجه رسیدن این رویدادهای تاریخی معاصر قابل پیگیری و مطالعه است. در تاریخ معاصر قرآن، فصل مشترک انگیزه، هدف، آرمان، شکل‌گیری، توسعه و موفقیت رویدادهای مهم دوره معاصر است. اگر ایدئولوژی همراهان و حاملان این جریانات را مورد ارزیابی قرار دهیم متوجه خواهیم شد که همه اتفاقات متأثر از کلام وحی است.

اوج اثرپذیری مفاهیم قرآن در پیدایش انقلاب

این مدرس دانشگاه اضافه کرد: اوج اثرپذیری مفاهیم قرآن و معارف اهل‌ بیت(ع) در پیدایش انقلاب اسلامی رخ داده و آینه تمام‌نما و چهره کامل تاریخی با استفاده از تحلیل نقاط قوت و ضعف جنبش‌های پیشین در انقلاب اسلامی اتفاق می‌افتد. انقلاب اسلامی، تحول بزرگ اجتماعی است و حادثه بسیار مهم تاریخی براساس آموزه‌ها، انگیزه‌ها و آرمان‌های قرآنی و معارف دینی رقم می‌خورد. این جریان توسط اندیشه و تفکر امام راحل که منبعث شده از احکام قرآنی و ائمه معصومین(ع) است فصل پایبندی به ارزش‌های دینی و قرآنی را ایجاد می‌کند.

احمدی بیان کرد: انقلاب اسلامی به تمام معنا قرآنی است و تمام ابعاد و جنبه‌های جامعه دینی از جمله ظلم‌ستیزی، اخوت، پذیرش احکام الهی، شهادت‌طلبی، جهاد، قیام علیه طاغوت در آن موج می‌زند. اهداف انقلاب اسلامی نیز تماماً نشئت گرفته از آموزه‌های قرآنی و معارف اهل‌ بیتی(ع) است. شاهدیم در طول 42 سال فضایل اخلاقی، معنویت‌گرایی، برپایی عدالت، حکومت و جامه دینی که از اهداف انقلاب به‌شمار می‌آمد محقق شده و موانع رشد دینی برطرف شده است.

وی با طرح این سؤال که جامعه قرآنی چگونه جامعه‌ای است؟ ادامه داد: طبیعی است که پس از گذشت چهار دهه بتوانیم به این سؤال که آیا توانسته‌ایم جامعه‌ای قرآنی ایجاد کرده و چه میزان اهداف قرآنی انقلاب محقق شده است پاسخ دهیم و بدانیم جامعه قرآنی چگونه جامعه‌ای است.

جامعه قرآنی دارای سطح و عمق است

احمدی بیان کرد: جامعه‌ای اسلامی و قرآنی است که آموزه‌های الهی و معارفی در آن حاکم و تمام ارکان سیاستی، اقتصادی، فرهنگی، مناسبات و مراودات آن منبعث از تعاریف قرآن باشد. برای تعریف و تحقق جامعه قرآنی نباید تنها به شاخصه‌های حسی و ظاهری اکتفا کرد، بلکه جامعه قرآنی، جامعه‌ای است که هم ظاهر و هم باطن آن، هم سطح و هم عمق آن از آموزه‌های الهی تشکیل شود. اگر فکر کنیم که صرف مشخصات اسمی، رسمی، ظاهری، رعایت اداب و رسوم قرآنی جامعه‌ای قرآنی می‌شود، اشتباه است.

وی ادامه داد: قرآنی بودن جامعه‌ای فراتر از ظاهری قرآنی است، جامعه قرآنی جامعه‌ای نیست که قرآنی بودن آن حاصل جمع جبری، عددی و ریاضی تعدادی از انسان‌ها باشد که قرآن‌خوان، قرآن‌دوست، حافظ، مؤلف، مفسر و یا قاری هستند، این شاخصه‌ها تنها بخشی از شاخصه‌های جامعه قرآنی است، اما صرفاً اگر در جامعه‌ای تنها این ویژگی‌ها حاکم باشد، آن جامعه را قرآنی نمی‌دانیم.

احمدی تصریح کرد: جامعه‌ای قرآنی است که تمام اجزا، عناصر، ساختار، قوانین و مقررات، مدیران، کنش‌ها و واکنش‌ها، مناسبت‌ها و رفتارهای اجتماعی، ارزش‌ها و هنجارها مبتنی و منبعث از قرآن و معارف اهل‌ بیت(ع) باشد. برای ساخت جامعه قرآنی باید به نکاتی همچون شناخت درست از قرآن و معارف اهل‌ بیت(ع) و تبیین ساختارها، هنجارها و... براساس مبانی الهی شکل گیرد. هرچه شناخت درست‌تر و بناهای قرآنی مستحکم‌تر باشد به جامعه قرآنی نزدیک‌تر شده‌ایم. در واقع در این بخش به نظام‌سازی قرآنی نیازمندیم.

وی اظهار کرد: در پاسخ به این سؤال که آیا به تحقق چنین جامعه‌ای نزدیک شده‌ایم یا خیر باید بدون تعصب، بدون نگاه‌های مغرضانه و غیرمنصفانه و شعاری شرایط جامعه را در ابعاد سیاست، اقتصاد، فرهنگ و ارزش‌های انسانی و اخلاقی، اجتماعی و با ارزش‌های قرآنی و معارف اهل‌ بیتی سنجیده و بدانیم اقدامات انجام شده چه میزان با این ارزش‌ها منطبق است و چه میزان نزدیک و یا دور شده‌ایم. اگر بخواهیم قضاوت منصفانه داشته باشیم باید بگویم با وجود اینکه تلاش‌ها و مجاهدت‌های زیادی صورت گرفته است تا جامعه قرآنی در کشور بنا و تحقق پیدا کند در عرصه سیاست، فرهنگ ومباحث اجتماعی توفیقات داشته‌ایم و برای رسیدن به جامعه قرآنی راه بسیار طولانی را در پیش داریم و متأسفانه در برخی از امور از جامعه قرآنی فاصله گرفته‌ایم. امید است در گام اول با تحلیل درست و منصفانه به مسئله نگاه کرده و با استفاده از نگاه نخبگان و دیدگاه صاحب‌نظران متدین و دلسوز این موضوع آسیب‌شناسی شده و ساختارها منطبق با قرآن و معارف اهل‌ بیت(ع) شکل گیرد.