به گزارش ایکنا، برنامه درسهایی از قرآن رمضان ۱۴۰۰ با سخنرانی حجتالاسلام والمسلمین محسن قرائتی شنبه، 18 اردیبهشتماه، با موضوع «عوامل خوشعاقبتی و بدعاقبتی» از شبکه اول سیما پخش شد. این برنامه، طی ماه رمضان هر شب پخش میشود. در ادامه مشروح این برنامه را میخوانید؛
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین بعدد ما أحاط به علمه
اللهم صل علی محمد و آل محمد، الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی
بحثمان در رمضان 1400 درسهایی از قرآن سلسلهوار بحثهای معاد را میخواستیم بگوییم و مسائلی که پیرامون معاد است. در این جلسهای که دور و بر بیست و پنج تا سی دقیقه طول میکشد، بحث حسن عاقبت است، ادامهی بحثهای قبل، چون حرفهایمان تمام نشد.
من خودم هم باور نمیکردم، فکر میکردم در قرآن راجع به حُسن عاقبت و بدعاقبتی و خوشعاقبتی چند تا آیه داریم، ولی امروز دیدم به سی، چهل تا آیه میرسد. تعجب کردم. مسئله مهم است که اینقدر قرآن به آن تکیه کرده است.
چهطور انسان بدعاقبت میشود؟ «ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذينَ أَساؤُا السُّواى أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ كانُوا بِها يَسْتَهْزِؤُن» (روم/ 10) چهطور آدم بدعاقبت میشود؟ گناه پیدرپی آدم را بدعاقبت میکند. مثل اینکه میگوییم آقا چهطور آدم ورشکسته میشود؟ نسیه روی نسیه، روی نسیه، روی نسیه، روی نسیه فرار میکند، میگویند ورشکسته شد. چهطور آدم تنگی سینه میگیرد؟ سیگار، روی سیگار، روی سیگار، روی سیگار تنگی سینه میگیرد. یعنی گناه آدم را بدعاقبت میکند. «ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذينَ أَساؤُا السُّواى»
بعضی جاها صحبت عاقبت نیست، صحبت استقامت است. چون بدعاقبت کسانی هستند که ایمان دارند، آدم خوبی هستند، یکمرتبه چپه میشوند. قرآن میگوید اگر چپه نشدی: «إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ» (فصلت/ 30). «قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ» ولی «ثُمَّ اسْتَقامُوا» گفتند: خدا، پایش ایستادند. اینها خیلی خوبند. خیلی وقتها آدم یک چیزی را میگوید، ولی پایش نمیایستد.
جای دیگری داریم که «وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّريقَةِ لَأَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً» (جن/ 16). «وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا» این لو یعنی نمیکنند، به نادر است، نادرند کسانی که بگویند «اسْتَقامُوا عَلَى الطَّريقَةِ» روی حرف حق بایستند، «لَأَسْقَيْناهُمْ» اگر باران و لطف خدا را میخواهید، باید شما ثابتقدم باشید.
امیرالمؤمنین میفرمود: «قَلِيلٌ تَدُومُ» کمی که پای کار باشد، «أَرْجَى مِنْ كَثِيرٍ مَمْلُولٍ» بهتر از زیادی است که از آن ملالت باشد و اعتراض کند.. (نهجالبلاغه، حکمت 278)
پیامبر فرمود: «مِلَاكُ الْعَمَلِ خَوَاتِيمُه» (تفسير القمي، ج1، ص 291) این که یک عمل خوب است یا بد، ببینید عاقبتش چهجور میشود.
راننده خوب این نیست که از در گاراژ بیرون بیاید، نه، راننده خوب این است که شما را تا مقصد سالم ببرد، وگرنه این چند کیلومتر با سرعت برود، باقیاش را هم چپه کند.
«الْإِبْقَاءُ عَلَى الْعَمَلِ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَل» (الكافي، چاپ الإسلامية، ج 2، ص 296) حدیث از کافی از امام باقر علیه السلام فرمود: «الْإِبْقَاءُ عَلَى الْعَمَل»، یعنی یک کاری را گفتی، پایش بایستی، این سختتر از عمل است.
یکی از مراجع آسید عبدالهادی شیرازی بود. ایشان رفتند به او گفتند که چه کنیم خدا به ما اخلاص بده؟ گفت: اخلاص پیدا میکنید ولی از دست آدم فرار میکند، اخلاص فرار میکند از دست آدم. چون آدم یک چیزی میگوید، بعد میبیند نه، نشد.
یک صلواتی بفرستید. اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم
یک ماه رمضانی آمدند مهدیه تهران دعوت کردند که شبها بعد از افطار من صحبت کنم. نمیدانم چند سال پیش بود. گفتم که میآیم. بعد برای که به نظر خودم خیلی خالص باشم، حالا خالص خیالی، بعد میگویم چه شد، خالص خیالی! گفتم که: حرف پول با من نزنید، اصلاً پول نمیگیرم. گفتند: نه بودجهای برای تبلیغات داریم. گفتم: حالا جای دیگری خرج کنید، اجازه بدهید ما یک ماه رمضان صد در صد برای خدا باشیم. گفتند: میدهیم در اختیارت، به هر کس میخواهی بده. گفتم: آقا حرف پول نزن، تمام شد، من میخواهم سی شب در مهدیه امام زمان علیه السلام صحبت کنم.
خب صحبت کردیم و جمعیت هم در آن زمان خیلی بود. تمام شد و در مهدیه را هم بوسیدیم و آمدیم. مدتی که گذشت، نمیدانم چند ماه، دو ماه، سه ماه، کمتر، بیشتر گذشت، به ذهنم آمد گفتم ما گفتیم پول نمیخواهیم ولی اینها خوب بود یک تشکر میکردند، اینها اصلش خبر هم از ما نگرفتند، فهمیدم اخلاص نیست. گفتی پول نمیخواهم، اما توقع تشکر داشتی. بعداً هم معلوم شد آن بندههای خدا تلفن کردند، من خانه نبودم، یعنی ببینید او تلفن کرده، منتها من به خیال اینکه اینها چرا تلفن نکردند در دلم یک چیزی آمد، گفتم: نه، اخلاص نیست. هستند یک آدمهای اینطوری، حالا این از این طرفش است.
از آن طرف کمالش را بگویم. یکی از مراجعی که گفتم آسید عبدالهادی شیرازی بود، قبل از امام خمینی است. [اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم] از مراجع درجه یک بود. یک طلبه پای درسش اشکال کرد. ایشان جوابش را داد. طلبه گفت: آقا من قانع نشدم، باز اشکالش را تکرار کرد. باز آقا جواب داد. گفت: حل نشد. درس که تمام شد، این طلبه آمد جلو، پای منبر، گفت: آقا جواب شما قانعکننده نبود. گفت: بنشین آقا. این جوابش است یک، جواب دوم، جواب هفتم، جواب نهم، جواب یازدهم. ده، دوازده تا جواب داد. این طلبه گفت: آقا قبول است، قبول است، قبول است. به آقا گفتند: آقا شما ده، دوازده تا جواب داشتی، در درس میگفتی، شما همچین کوتاه آمدی و این طلبه هم صدایش را بلند کرد، فکر کرد مثلاً سؤالش خیلی مهم است و هیچ کس نمیتواند سؤالش را جواب بدهد. شما که دوازده تا جواب داشتی، خب به او میگفتی؟ ایشان گفت: جوابها در ذهنم بود، من دیدم اگر یک طلبهای اشکال کند، دوازده تا جواب به او بدهم، این خورد میشود، از دوستان که نگاه میکنند، میگویند اینقدر حرفت چرند بود که دوازده تا جواب داشت، من هم ممکن است غرور بگیردم که ماشاءالله به این مغز فعال که به یک سؤال دوازده تا جواب میدهی. هم ترسیدم غرور بگیردم، هم ترسیدم این طلبه خورد بشود. این را انسان کامل میگویند. حالا این یک آیت الله عظمای نود ساله، با کم و زیادش بود.
در جبهه هم یک همچین آدمی دیدیم. یک وقتی پای تلویزیون نشسته بودم، مصاحبه کردند با یک رزمندهای، جوان، خیلی هم جوان بود، به نظرم زیر بیست سالش بود. گفتند: چند تا مین خنثی کردی؟ برای خنثی کردن مین بود. گفت: خدا خنثی کرده است، حالا ما هر چه بلد بودیم، انجام دادیم. هر چی گفت: چند تا؟ هی اصرار کرد این خبرنگار و او هی طفره رفت. آخرش گفت: آقا جان ولم کن، آخر اگر من بگویم چند تا مین خنثی کردم در این جوانی، ممکن است غرور بگیردم. آن آیتالله عظمی میگوید میترسم غرور بگیردم، دوازده تا جواب بدهم، این بسیجی هم میگوید میترسم غرور بگیردم.
اینکه میگویند یک افرادی یک شبه ره صد ساله را میروند، نمونههایش اینها هست. یک آدمهای خالصی گاهی پیدا میشود، آدم میماند خدایا اینها چه کسانی هستند؟! ما چی هستیم؟! ما خیلی ادعا داریم ولی آدمهای بیادعا. یک پیرزنی یک چیزی گفت. ما الآن شاید حدود بیست سال باشد، حرف این پیرزن در من اثر کرد. پیرزن چه کرد؟ شبها که میخواست بخوابد، دو رکعت نماز میخواند، میخوابید. به او گفتند: نماز شب یازده رکعت است، این دو رکعت نماز چه هست که میخوانی؟ گفت: چه میدانم چه هست؟ میدانم امروز یک عده مُردهاند، امشب، شب اول قبرشان است، هر شب، شب اول قبر یک عده هست، شب اول قبر سخت است، من دو رکعت نماز میخوانم، میگویم خدایا نمیدانم کی، کجا مُرده است، ولی هر کس هر کجا مُرده، شب اول قبرش است، رحمش کن.
یا اباالفضل! این چه کسی است؟! دوربین نیست، پول نیست، اضافهکار نیست، نمیشناسد چه کسی است، نمیداند کجاست، هیچی نمیداند. خیلی این فکر بالا است. آن که مهمتر از نماز است، نیت این است، نیت این است. ما گاهی وقتها موقع فاتحه خواندن، پسر عمه من مُرد، پسر خاله من مُرد، فاتحهاش نیامد، یک قل هو الله میخواهیم بخوانیم معامله میکنیم، اگر او برای فامیل ما قل هو الله خواند، من هم میخوانم، و گرنه من نمیخوانم.
این خیلی مهم است یک آدمهایی گمنام پیدا میشوند، خرجی یک نفر را میدهند. یک نفر را جهاز میدهند، یک نفر را داماد میکنند، ایجاد اشتغال میکنند، به هیچ کس هم میگویند نگو، به هیچ کس نگویید. آن وقت حدیث داریم هر کس میخواهد عاقبتش بخیر بشود، باایمان بمیرد، مشکل مردم را حل بکند. این هم حدیث امروز دیدم. خیلی مهم است، خیلیها میخواهند خوش عاقبت بمیرند، حدیث داریم هر کس میخواهد خوش عاقبت بمیرد یک گرهای از مردم باز کند با قلمش، با بیانش، با مشورتش، با پول، با اینکه یک اتاقی دارد بدهد به یک آدم بیخانه، هر چه که در توان دارد. اگر کسی خواسته باشد.
برای خوش عاقبتی باز قرآن میگوید حضرت عیسی میگوید به من گفتهاند تا ابد نماز بخوان: «أَوْصاني بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ ما دُمْتُ حَيًّا» (مریم/ 31)، «ما دُمْتُ حَيًّا» یعنی تا زنده هستم. آدم گاهی بخواند، گاهی نخواند.
اصلاً در نماز چهقدر میگوییم: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ» (فاتحه/ 6) برای اینکه هر آن ممکن است دقیقهی هفت راه مستقیم باشیم، دقیقهی هشت کج شویم. مثل راننده، راننده ممکن است کیلومتر اول سالم برود، دوم خلاف کند، سوم خلاف کند و لذا راننده خوب این است که یک لحظه غافل نشود، از داخل آینه و با هر وسیلهای که دارد همیشه، این را راننده خوب میگویند. «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ» چون کسی ممکن است فکرش مستقیم باشد، دهانش، حرفهایش مستقیم نیست. حرفهایش خوب حرف میزند، عملش نیست. این «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ» یعنی خدایا من وسط کار رها نکنم، خوش عاقبت باشم.
پیغمبر فرمود، اللهم صل علی محمد و آل محمد: «خَيْرَ الْأُمُورِ خَيْرُهَا عَاقِبَةً»: بهترین کار چه هست؟ بهترین کار این هست که خوش عاقبت باشد.
«الأمور بتمامها، و الأعمال بخواتيمها» (الحياة، ترجمهی احمد آرام، ج 1، ص 505) باز حدیث است.
امیرالمؤمنین میفرماید که گاهی «مكروه تحمد عاقبته» (غرر الحكم و درر الكلم، ص 704) بهتر از محبوبی است که عاقبتش بد باشد. گاهی افراد «مکروه» کارش خراب است، مکروه است، کراهت دارد، کارش بد است، اما خوش عاقبت است. زود نمیشود گفت چه کسی، چه کاره است، چه کسی چه کاره است.
قرآن میگوید روز قیامت یک افرادی میگویند که آنهایی که ما میگفتیم: آدمهای مکتبی نیستند، کجا هستند؟ روز قیامت میپرسند. میگویند: آنها در بهشت هستند، تو که فکر میکردی آدم خوبی هستی، گیر کردی. آیهاش این است: «وَ قالُوا ما لَنا لا نَرى رِجالاً كُنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ» (ص/ 62) «نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ» یعنی میگفتی آنها اشرار هستند. کجا هستند؟ اینها را مسخره میکردیم. قابلشان نمیدانستیم. ما نمیدانیم کدام قبول میشود، نمیدانیم کدام قبول میشود.
«حتی تنظروا بما یختم» نگاه کنید عاقبتش چه میشود. تعریف کسی را بکنید، جذب کسی بشوید. عوامل حُسن عاقبت را هم گفتم. مشکل مردم را حل کردن هست. امام کاظم فرمود: «خَوَاتِيمَ أَعْمَالِكُمْ» اگر میخواهید خوش عاقبت بشوید: «قَضَاءُ حَوَائِجِ إِخْوَانِكُم» (بحار الأنوار، ج 72، ص 379) مشکل مردم را حل کنید، خدا عاقبتتان را به خیر میکند.
من جوانی را دیدم از خانواده بهائی جدا شد. آمد طلبه شد، رفت در نجف، طلبه فاضلی شد، میشناسمش، برگشت در ایران، رفت در جبهه شهید شد. رابطش هم شهید محراب بود، آیتالله مدنی. آیتالله مدنی رحمت الله علیه دست این را کشید، آوردش، با اسلام رفیقش کرد، بعد طلبه شد و نجف هم رفت و بعد هم برگشت. آدم نمیداند چه کسی، چه میشود آدم. این هم برای این.
مرگ خوب، حُسن عاقبت چه علامتی دارد؟ حُسن عاقبت این است که به او میگویند: «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ» بَه بَه! بَه بَه! بخوانید این آیه را:
«يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ» (فجر/ 27)
لحظه مرگ فرشتهها میگویند ای کسی که دل آرام داری.
امام خمینی یعنی، دقت کنید که چه میگویم. نمونه فرد کامل در زمان ما بعد از حضرت مهدی علیه السلام، علماء و مراجع تقلید هستند، نمونهاش هم امام خمینی است. عصاره عمر امام خمینی وصیتنامهاش است. در وصیتنامه یک سطرش از همه برجستهتر است و آن این است که میگوید: «من با دلی آرام و نفسی مطمئن» این دل آرام، سر قبر امام هم در وصیتنامهاش همین تکهاش را کاشیکاری کردند. وصیتنامه خیلی مفصل است ولی این تکهاش را سر قبر کاشی کردهاند. من با دلی آرام و نفسی مطمئن. خیلی مهم است. یک انقلاب این رقمی را به وجود بیاورد و بعد هم بگوید من دلم آرام است، به وظیفهام عمل کردم. من با دلی آرام و نفسی مطمئن.
وقتی در هواپیما مینشیند دوازده بهمن بیاید از او میپرسند: چه احساسی داری؟ میگوید: هیچی. هیچی یعنی چه؟ یعنی ممکن است هواپیما سرنگون بشود. دلش آرام است. آن وقت به او میگویند:
«يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً» (فجر/ 27 و 28)
غیر از علما من یکی دو نفر دیگر هم دیدهام که گفتند: من از مرگ نمیترسم، دلم آرام است، هر چه وظیفهام بوده، انجام دادهام. ولی باز هم باید به فضل خدا، به عمل آدم مغرور نشود.
دل آرام چه هست؟ قرآن میفرماید: «الَّذينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ طَيِّبينَ يَقُولُونَ سَلامٌ عَلَيْكُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» (نحل/ 32) آیه قرآن است. قرآن میفرماید کسانی که مأمورین قبض روح جانشان را میگیرند، به اینها میگویند: «سَلامٌ عَلَيْكُمْ»، نترسید: «ادْخُلُوا الْجَنَّةَ» بفرمایید بهشت، برای چه؟«بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُون» به خاطر عملی که داشتید بفرمایید به بهشت.
یک قصهای دارد برای آدم بدعاقبت که در قرآن نقل شده که: «وَ مِنْهُمْ مَنْ عاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتانا مِنْ فَضْلِهِ» (توبه/ 75). شخصی به نام ثعلبه بود. ایشان در مدینه کار میکرد و میخواست کارش را توسعه بدهد. پیغمبر فرمود: نمیخواهد توسعه بدهی، توسعه مال هست، ولی توسعه دین نیست. تو دیگر به واجباتت نخواهی رسید، دینت دیگر توسعه پیدا نخواهد کرد، ثروتت توسعه پیدا خواهد کرد. یعنی در ماشین که میروند مردم میگویند: این ماشین چند است؟ این خانه چند است؟ این زمین چند است؟ دائماً دلار و زمین و سکه و ماشین را قیمت میکنند. یکی به هم نگفته دینش چهقدر است؟ صلاحت نیست، توسعهی مالی برای شما. گفت: آقا. رفت و دیگر قبلاً سه وقت میآمد مسجد، یک وقت شد. ظهرها میآمد مسجد. بعد کارش توسعه پیدا کرد، دیگر ظهرها نمیآمد مسجد. جمعهها میرفت مسجد، نماز جمعه. دیگر کم کم حال نماز جمعه هم نداشت، از اینهایی که از نماز جمعه برمیگشتند میپرسید پیغمبر در خطبهها چه گفته است. یعنی مثل اینکه رادیو را باز میکند اخبار را از رادیو گوش میکند. توسعه که پیدا کرد، حضرت مسئولین زکات را فرستاد، گفت بروید زکات بگیرید. اینها گفتند، ایشان گفت: نه، ما زکات نمیدهم، مگر ما یهودی هستم، آخر یهودیها و مسیحیها در کشور اسلامی باید جزیه بدهند. نه ما جزیه نمیدهیم. خلاصه نداد. بعد قرآن درباره ایشان میفرماید که: «وَ مِنْهُمْ مَنْ عاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتانا مِنْ فَضْلِهِ» (توبه/ 75). «وَ مِنْهُمْ مَنْ عاهَدَ اللَّهَ» یعنی بعضیها با خدا عهد میبندند که خدایا اگر پولم دادی، کمک میکنم، خمس میدهم، زکات میدهم، به فقراء کمک میکنم، به فامیل کمک میکنم، «عاهَدَ اللَّهَ» یعنی با خدا عهد و قرارداد میبندد، «لَئِنْ آتانا مِنْ فَضْلِهِ» اگر از فضلت به من بدهی، من هم به فقراء میدهم، «لَنَصَّدَّقَنَّ وَ لَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحين» (توبه/ 75)، ولی «فَلَمَّا آتاهُمْ مِنْ فَضْلِهِ» (توبه/ 76) همین که خدا از فضلش به او داد، « بَخِلُوا» (توبه/ 76) بخل میکند، نمیدهد. آن وقت قرآن درباره اینها میگوید اینها بدعاقبت میشوند: «فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً» (توبه/ 77) اینها دو چهره میشوند. کسی که با خدا قرار میبندد، حاشا میکند، قرار میبندد، ولی زیرش میزند. قرآن میگوید این افراد هم بدعاقبت میشوند، چون آیههای بعد میگوید که: «فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً» تا روز قیامت هم نفاق است، یعنی یک نفاق ابدی، برای اینکه با خدا قرارداد بست، زیرش زد. وفادار نیستند. خیلی قرآن میگوید که عهد کردند، زیرش زدند، عهد کردند زیرش زدند. این هم باعث بدعاقبتی میشود.
خدایا ما را از آنهایی قرار بده که در قرآن از آنها ستایش کردی و ما را از آنهایی که از آنها انتقاد کردی، توبیخشان کردی قرار نده. عاقبت همه ما را ختم به خیر بفرما.
و السلام علیکم و رحمة الله
انتهای پیام