نوآوری و توجه به زمان؛ دو عنصر کلیدی پژوهش

به گزارش ایکنا، مراسم هفته پژوهش، امروز 21 آذر با سخنرانی موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. نجفی در این مراسم با اشاره به عنصرهای محوری پژوهش بیان کرد: پژوهش باید دو عنصر داشته باشد؛ یکی عنصر زمان و دیگری ابتکار و نوآوری. پژوهشگری که به زمانه خودش معتقد نباشد نمی‌‌تواند افق‌های بعد را ترسیم کند و باید یک ارتباط و نسبتی با گذشته داشته باشد و با زمان فعلی هم نسبتی برقرار کند و مسئله‌ای را حل کند و افقی هم برای آینده ببیند. اگر این نسبت باشد می‌توانیم یک پیوستگی را ببینم اما در غیر این‌صورت با گسستگی مواجه می‌شویم که نسلهای ما را تهدید می‌کند. اگر بتوانیم مقداری از گسستگی را به پیوستگی تبدیل کنیم بسیار کار مهمی انجام داده‌ایم.

دو تفکر در مورد جمهوری اسلامی ایران

نجفی با اشاره به اینکه نسبت به جمهوری اسلامی ایران دو تفکر مطرح است گفت: یک تفکر، کشور را در حال انحطاط می‌بینید و می‌گوید کشور عقبگرد داشته است و می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد ولی یک تفکر می‌گوید کشور رو به تکامل است و استقلالی که در سال 57 کلید خورد رشد خودش را کرده و به دوره تمدنی رسیده است. تمدن یعنی فرهنگی که به منصه ظهور اجتماعی رسیده است. به تعبیر استاد مطهری، فرهنگ جلوه معنوی تمدن است و تمدن جلوه مادی فرهنگ است. اگر این را حساب کنیم، یک خطی از قوه به فعل ترسیم می‌شود که خط فرهنگ است و انتهای آن تمدن قرار دارد. حال می‌توان پرسید اگر ما پس از 40 سال خودمان را در مرحله عقب‌گرد ببینیم چه می‌شود و اگر در مرحله تمدن ببینیم چه می‌شود؟

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بیان کرد: اگر بنا بر تفکر نخست باشد و ما خیلی ناامید باشیم، باید بگویم که ما در گذشته نیز انحطاط‌هایی داشته‌ایم اما درست در زمانی که از جنبه‌های سیاسی، اجتماعی و ... دچار انحطاط بودیم شعرا و ادبای بزرگ ما ظهور کردند و اعتلای دوره بعدی را این فرهنگ‌سازان رقم زدند و نگذاشتند شیرازه جامعه از هم گسیخته شود و همان مغول‌ها را نیز تربیت کردند و از آنها مردمانی متمدن ساختند. بنابراین، آن عنصر دوم پژوهش که ابتکار است برای کسانی که قائل به این قسمت هستند نیز اسقاط وظیفه نمی‌کند. اما برای کسانی که قائل به تفکر دوم هستند و می‌گویند در دوره شکل‌دهی به تمدن هستیم و بنده نیز خودم را در این گروه می‌دانم، مسئله از این قرار می‌شود که می‌گوییم ایران در نیم قرن اخیر در وضعیتی از استقلال قرار گرفته که پیشتر به این صورت استقلال نداشته است. خارجی‌ها در کشور ما هر کاری می‌خواستند انجام می‌دادند اما حالا نمی‌توانند و این ارزشمند است.

مذاکرات پنج به علاوه یک، نماد اقتدار است

نجفی در ادامه افزود: در یک جلسه‌ای، یک خانمی با وقاحت گفت: من از اینکه به بچه‌ام می‌گویم ایرانی هستم ننگ دارم. من گفتم نماد اینکه امروز باید به ایران افتخار کرد همین مذاکرات پنج به علاوه یک است. همه قدرت‌های جهان یک طرف نشسته‌اند و ایران یک طرف. در کجای تاریخ ایران این طرز نشستن را دیده‌ایم؟ این قدرت است. اگر این فرهنگ بخواهد خودش را بالنده کند علی‌رغم مشکلات، عنصر ابتکار مهمترین اصل تمدن است و تمدن را اگر از شهرنشینی و قانونمندی بدانیم، یکی از عناصر سازنده آن ابتکار است. یکی از عنصرهای پژوهش هم خلاقیت است و پژوهش بدون خلاقیت تقلید خواهد بود.

وی تصریح کرد: بنابراین بین پژوهش و تمدن سنخیت پیدا می‌شود. اگر تفکر ما در دسته نخست است باز هم فرهنگ جای خودش را دارد و اگر متعلق به دسته دوم هستیم باید بدانیم پژوهش خلاقیت خود را می‌خواهد. همچنین اساتید، پیشکسوت این زمینه بوده‌اند و عمرشان را صرف خلاقیت کرده‌اند و وظیفه ما نیز این است که از آنها یاد بگیریم.

یادی از برخی اساتید

نجفی در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به برخی از اساتید خود گفت: اگر از هر کدام از اساتید یک نکته یاد بگیریم بسیار مطلوب است و من هم باید به برخی از اساتید خود اشاره کنم و از هر کدام از اینها یک نکته مطرح کنم. یکی از اساتید ما که تحصیلات حوزوی و دانشگاهی داشت می‌گفت یک دفترچه‌ای دارم که هر وقت نکته‌ای از تحقیق می‌شنوم، آن را می‌نویسم و اکنون پر شده است. این خیلی تجربه خوبی است که ما هم دفترچه‌ای داشته باشیم و هر وقت نکته‌ای در مورد تحقیق یافتیم آن را بنویسیم.

وی در ادامه افزود: دکتر کریم مجتهدی هم یکی دیگر از اساتید بنده است که باید از ایشان یاد کنم. ایشان همیشه در حال تحقیق بوده است و من هم در کلاس‌های ایشان شرکت می‌کردم. آن زمان به ما می‌گفت سؤال، ارزشمند است و باید به خودتان اجازه دهید که سؤال کنید. من هم برایم جالب بود و نزد ایشان رفتم و گفتم می‌خواهم فلسفه بخوانم. گفتند اشکالی ندارد. گفتم این ترم بیایم؟ گفتند خیر. گفتم چرا؟ گفتند شما در صحبت‌های خودتان از زبان خارجی استفاده می‌کنید در حالی که سعدی و حافظ و دیگران برای پاسداشت این زبان فارسی زحمات زیادی کشیده‌اند. ایشان تعصب خاصی روی زبان فارسی داشتند و این بسیار ارزشمند است.