سفره افطار؛ سنتی دیرپا و پابرجا

ماه مبارک رمضان جایگاه والایی در فرهنگ اسلامی و زندگی مسلمانان دارد و به‌ همین دلیل، از گذشته‌های دور، آداب و رسوم و آیین‌های ویژه‌ای برای آن تعریف شده است که بخش بسیاری از آنها با گذشت زمان و تغییر و تحول در فرهنگ و سبک زندگی مردم به دست فراموشی سپرده شده‌اند. ارنواز فیروزیان، دکترای ادبیات تطبیقی و پژوهشگر فرهنگ و ادب عامه در سلسله یادداشت‌هایی که به‌ مناسبت ماه مبارک رمضان در اختیار خبرگزاری ایکنا قرار داده است، به آداب این ماه در فرهنگ اصفهان قدیم می‌پردازد.

قسمت ششم: سفره افطار

در لغت‌نامه دهخدا در تعریف افطاری آمده است: هر خوراکی که مقصود به گشادن روزه باشد.

در میان مردم، افطاری سه معنی دارد؛ یکی زمان گشودن روزه، یکی خوراکی که به منظور گشودن روزه خورند و یکی هم به معنی مهمانی ویژه ماه رمضان. افطار، آداب و رسوم خاص خودش را داشته و دارد. در گذشته، با دیدن ستاره در آسمان و یا ناپدید شدن کامل سرخی غروب آفتاب، وقت افطار را تشخیص می‌دادند، اما امروزه به کمک رسانه‌ها دیگر مشکلات گذشته در میان نیست.

رسم افطاری دادن یکی از رسم‌های قدیمی ایران است و از آنجا که در احادیث و روایات از ثواب افطاری بسیار گفته‌اند، بیشتر مردم سعی در مهمان کردن یکدیگر در زمان افطار دارند. امام صادق(ع) می‌فرمایند: هر کس روزه‌داری را افطاری دهد، برای او ثوابی مثل روزه‌دار است.

مستوفی در کتاب شرح زندگانی من می‌نویسد: بیشتر اعیان در همه شب‌های ماه رمضان افطاری می‌دادند و کسانی که توانایی این گونه اِطعام‌ها را نداشتند، در مسجد میان روزه‌داران خرما خیرات می‌کردند و برای رسیدن به این ثواب، گاه آشنایان بی‌دعوت بر سر افطار یکدیگر وارد می‌شدند و اعتقاد داشتند سفره افطار بر بال فرشتگان است.

سفره افطار در اصفهان از آیین‌های قدیمی است که هنوز هم پابرجاست. از قدیم در بَرزُک کاشان با پختن آش و نذورات افطاری می‌دادند و آش دوغ یکی از آش‌های معروف این منطقه است که برای افطار می‌پزند. در کاشان، آش، دیزی تنوری، شله‌زرد، نان و پنیر و سبزی و خرما برای افطاری مرسوم بوده است و در نشَلج کاشان، خورش چغندر درست می‌کردند که امروزه این رسم به شکل پخت و توزیع در منازل و مساجد انجام می‌گیرد. در نایین، شله که همان شولی کاشان است؛ در خوانسار، آشْ‌وَلگ که همان آشْ‌بَلگ یا آشْ‌رشته اصفهان است برای افطار می‌پختند و در اصفهان، کباب زردک، کباب شامی، قیمه‌ریزه برنجی، کوفته شوید باقالی، کوفته سرکه شیره و آش‌رشته درست می‌کردند.

امروزه رسم افطاری و صله ارحام در میان خانواده‌های اصفهانی هنوز کمرنگ نشده است، چه در خانه‌ها و چه در مساجد. برگزاری جلسات دعا و قرائت قرآن در مساجد و حسینیه‌های اصفهان تا پاسی از شب جایگاه خاصی دارد. در سفره افطار اصفهانی‌ها، آش شله‌ قلمکار، حلیم بادمجان، شله‌زرد و خورش ماست مرسوم است و در شهرضا، شله‌زرد و آش همیشه بر سر سفره افطار هست. در کاشان، آش محلی، حلوا، آبگوشت و حلیم است.