بدون وحدت و صمیمیت به تعالی نمی‌رسیم

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی، استاد سطح خارج حوزه چهارم اردیبهشت ماه در نشست علمی «اخلاق اجتماعی و تعالی انسانی»، در مؤسسه فهیم قم، گفت: تعالی انسانی عنوانی است که فقط در فرهنگ دینی ما معنا دارد زیرا اوج گرفتن و عبور از مرحله طبیعت به ماوراء طبیعت و هم سخن شدن با موجودات ملکوتی و به سمت عالم عقل حرکت کردن است. این تعالی مبتنی بر تعالیم و تربیتی است که فقط بر مبنای جهان‌بینی توحیدی برای بشر اتفاق می‌افتد. بشر امروز چون رابطه خود با عالم غیب را بسته است طبیعتا این نوع مفاهیم برای او ناشناخته است.

وی افزود: کسانی که عالم غیب را خرافه و افسانه می‌دانند و به آن باوری ندارند طبیعی است که از تعالی انسانی در بین آنها سخنی نیست. آنها رشد و توسعه در سطح طبیعت را ملاک قرار می‌دهند. انسان موجودی سالک است و می‌رود تا خود را به مرز الهی نزدیک کند؛ او ذاتا زمینی نیست و حقیقت وجودی او از ملکوت است.

جوادی آملی بیان کرد: مراد از تعالی انسانی این است که انسان با وجود زندگی در زمین و طبیعت هر لحظه می‌تواند امکان ارتباط با غیب را فراهم کند و هیچ گامی از گامی برنمی‌دارد مگر اینکه نیت و رفتار و گفتار او یک چهره ظاهری و ملکی و یک چهره ملکوتی دارد. مراد از تعالی رسیدن به مرز عقل و عاقل شدن است.

رئیس بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء تصریح کرد: ما بر این باوریم که هیچ رفتار و گفتاری از انسان نیست که در زمین بماند بلکه روح این اعمال و سخنان به عالم ملکوت وارد می‌شوند.  بنابراین وجود مادی اعمال و رفتار و حیثیت‌های خلق فردی و اجتماعی در جهت تعالی وجود انسانی است. حقیقت و روح این تعالی، منتهی شدن به حیثیات توحیدی است و اینکه انسان به این یقین برسد که مبدا آغازگر آفرینش خود فرجام و سرانجام هستی هم هست. هوالاول و الاخر و الظاهر و الباطن.

عمل صالح بدون ایمان انسان را به حقیقت توحید نمی‌رساند

استاد حوزه علمیه گفت: در آیات متعدد قرآن این نکته مورد تاکید است که ای انسان اگر حیثیت توحیدی در عمل و رفتار و کردار تو نباشد هرگز به تعالی روحی نخواهی رسید. من عمل صالحا من ذکر او انثی و هو مؤمن ..؛ ما تعالی را در کلمه «مؤمن» می‌بینیم وگرنه عمل صالح فراوان است و حسن فعلی دیده می‌شود که رشد و توسعه ایجاد کرده و اعتبارات اجتماعی انسان را بالا می‌برد ولی او را به مرز فراطبیعت نمی‌رساند.

وی اضافه کرد:  افراد زیادی هستند که در دنیا دوست دارند مراتب اعتباری و اجتماعی داشته باشند و ایرادی هم  ندارد و خدا به آنها عطا می‌کند ولی این منطق مطرح است که پیوند انسانی باید با ساحت توحید برقرار باشد و انسان بتواند صعود کند: إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ.

جوادی آملی اظهار کرد: اخلاق فردی و اجتماعی و آنچه ملکات انسان را می‌سازد کلم طیبه هستند و عمل صالح انسانی مایه صعود حقیقت اعتقادی و اخلاقی است؛ انسان‌ها باید منطق رفعت و صعود را مورد توجه قرار دهند. قرآن فرموده است: فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ ﴿۱۱﴾ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ ﴿۱۲﴾؛ عقبه یعنی هجرت از بدیها و سوء و تعالی‌یابی با انجام یکسری اعمال است. ما امروز با جهانی روبرو هستیم که درهای غیب را روی خود بسته و برای آن اعتباری قائل نیستند و آن را فسانه و اسطوره می‌دانند و با چنین نگرشی نمی‌توان وارد گفت‌وگو و تعامل شد. ما اصرار داریم که انسان یک حقیقت غیبی دارد که اصل است و روح و جان است که با عمل صالح و باور صالح تعالی یافته و به مرحله عقل و به لب دریای توحید می‌رسد و عند ملیک مقتدر جایگاه چنین انسانی است.

سقف انسان مادی، سطح انسان الهی است

وی افزود: قرآن کریم انسان را با صراحت در قرآن مهاجر می‌داند، هجرت از عالم طبیعت به عقل و از عقل به توحید بنابراین انسان باید این سفر را داشته باشد وگرنه راکد است نه سالک الی الله. هرگز فکر نکنیم اگر در نظام انسانی اقدام و عمل خیر بزرگی انجام شد روح ما تعالی یافته مگر اینکه این باور را داشته باشیم که حسن فعلی با حسن فعلی همراه شود. ممکن است عده‌ای فضیلت انسانی و عقلانیت و جایگاه وجدان را در فعالیت‌های اخلاقی محترم بشمارند و این نوع مکاتب اخلاقی از دوره ارسطو و افلاطون بوده و امروز هم هست، روح اینها به توحید برنمی‌گردد و به فضیلت‌های اجتماعی طبیعی برگشت دارد. سقف انسان مادی سطح انسان الهی است.

وی با بیان اینکه خداوند انسان را با تقوا عجین کرده است، افزود: تقوا بسیار عزیز و گواراست و در پیشگاه خدا بسیار شریف و نور است و اگر انسان با این ویژگی باشد خدای عالم او را می‌پذیرد و تقوا شفیع او هست. فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى.

جوادی آملی با بیان اینکه اخلاق معطوف به ذائقه و خلق و خوی انسان است، تصریح کرد: مکابت غربی اخلاق را در حد جسم و فعالیت‌های انسانی تنزل داده‌اند، اخلاق این نیست، عمل و کردار و رفتار نیست؛ روحیات و خلق و خو و نفسانیاتی است که اگر انسان عمل هم نداشته باشد این خلق او را با فرشتگان همنشین می‌کند، فرشتگان اهل احسان و عدالت و خیر و عفو و صفح هستند، فرشته‌ای هست که کرامت از او صادر می‌شود و انسان‌هایی هم هستند که با ایشان همنشین و هم گفتار هستند. خدا که پیامبر را صاحب خلق عظیم می‌داند(بعثت لاتمم مکارم الاخلاق) ناظر به این است که پیامبر(ص) در عالم مثال سفر کرده است.  البته اعمال و کردار اخلاقی انسانی، سایه اخلاق هستند و در ذیل ملکات و نفسانیات انسانی شکل می‌گرند.

وی افزود: ما یک عدالت داریم که ملکه عدالت است و یک رفتار عادلانه و اگر یک قاضی بررسی کرده و  بر مبنای عدالت  حکم می‌کند داوری او  عدالت نیست بلکه ملکه‌ای که باعث شده او حکم عادلانه و اخلاقی صادر بکند ملکه عدالت است. انسان چون دارای نفس است و نفس از مدار طبیعت خارج است آنجا باید ملکه عدالت ساخته شود لذا گفته شده ملکه یعنی وارد ملکوت انسان شده است. بنابراین اخلاق فردی و اجتماعی در سطح طبیعت انسان نیست. ما جان کریمی داریم که اگر هزاران کار کرامتی بکند خسته نمی‌شود.

جوادی آملی گفت: اگر 5 تن براساس سوره مبارکه انسان چند شب از غذا و طعام خود به مسکین و یتیم و اسیر دادند و این مسئله شب‌های طولانی دیگر هم رخ می‌داد باز عطا می‌کردند زیرا در آنها ملکه کرامت و بخشندگی وجود دارد؛ این عمل آنها از جایگاه ملکوت رخ می‌دهد و در ملکوت خستگی و سستی راه ندارد.

اخلاق اجتماعی عامل وحدت و امنیت اجتماعی است

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: امروز باید توجه کنیم که اخلاق اجتماعی، امنیت اجتماعی، رفاه اجتماعی، وحدت و دوستی و محبت و مهر اجتماعی هست و برای همدیگر کار کردن و تعامل داشتن با هم چقدر مورد توصیه اکید دین است. انما المؤمنون اخوه؛ رسول گرامی اسلام اولین کاری را که در هجرت کردند قبل از ساخت مسجد فرمودند که در راه خدا پیمان اخوت ببندید و خود ایشان با علی(ع) پیمان بست، وحدتی که بین مهاجر و انصار ایجاد شد سبب تقویت جامعه اسلامی شد. 

جوادی آملی اضافه کرد: وقتی بچه متولد می‌شد سر او را با خون می‌شستند و فرزندان دختر را زنده به گور می‌کردند ولی در این صحرای جاهلی جهلی پیامبر(ص) ظهور کرد و عداوت و  دشمنی را به محبت و الفت تبدیل کرد. وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مَا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ؛ برخی تصور می‌کنند با توزیع ثروت و قدرت و امکانات می‌توانند افراد را نسبت به خود خوشبین کنند ولی خداوند فرمود اگر سراسر دنیا تبدیل به پول شود شما نمی‌توانید الفت ایجاد کنید و الفت در دست خداست.

وحدت‌شکنان جامعه دل‌های جهنمی دارند

وی تاکید کرد: ما بدون الفت و وحدت و صمیمیت قطعا نمی‌توانیم به تعالی برسیم و وحدت کلمه که امام(ره) بر آن اصرار داشتند رمز موفقیت جامعه اسلامی ما بوده و هست و خواهد بود و کسانی که این وحدت را می‌شکنند و مرز دوستی را به عداوت و نفاق و شقاوت تبدیل می‌کنند سخت دل هستند و دلهای آتشین و سراپا قهر و انتقام دارند و چنین دل‌هایی جهنمی است. 

انتقاد از تضعیف اخلاق اجتماعی

جوادی آملی گفت: بنابراین در اخلاق اجتماعی معیارها و توصیه‌های دینی زیادی داریم و که هر کدام اگر بحث انفاق و ایثار و رحمت و مهر انسانی و ... است باعث می‌شود جامعه به سنت یکپارچگی جلو رود. امروز اخلاق اجتماعی ضعیف شده و تعالی انسانی به شدت افت کرده و ما انسان‌های راه یافته به عالم عقل کم داریم.