سرنوشت ضریح و حرم امام حسین(ع)؛ از معجزه حائر تا ساخت سرداب + فیلم
یک پژوهشگر تاریخ اسلام به تشریح تحولات صورت گرفته پیرامون ضریح مطهر حرم امام حسین(ع) از دوره اولیه یعنی دوره مختار و بعد تخریب آن توسط هارون و متوکل تا دوران صفویه و قاجاریه و نهایتا جمهوری اسلامی پرداخت.
ضریح حرم مطهر امام حسین(ع) در طول تاریخ دستخوش تغییرات بسیاری شده است، در دوره مختار ثقفی بنایی زیبا متناسب با دوره خود ایجاد شد و بعدا توسط هارون و متوکل تخریب شد اما در دوره صفویه و قاجار و در نهایت در دوره جمهوری اسلامی به شکل امروزی درآمده است. خبرنگار ایکنا در این باره با دکتر هادی انصاری، دندانپزشک و پژوهشگر تاریخ اسلام گفت‌وگویی کرده است که حاصل آن را می‌خوانید؛
قبیله بنی اسد که قبیله‌ای از قبایل مشهور در دوره امام حسین(ع) بودند بعد از باخبر شدن از شهادت امام حسین(ع) گام به صحرای کربلا نهادند و شهدا را با کیفیت کنونی دفن کردند یعنی پیکر مطهر حضرت علی‌اصغر(ع) و علی‌اکبر(ع) را بر پیکر امام حسین(ع) قرار دادند و تمامی شهدای روز عاشورا را در پایین پای ضریح مطهر دفن کردند. علما و مراجع و بزرگان شیعه هر وقت به کربلا مشرف می‌شدند تا قسمت مقبره حضرت علی اکبر(ع) جلو می‌آمدند ولی پا روی قبور شهدا نمی‌گذاشتند و این سنت از دیرباز وجود داشته است.
حضرت ابوالفضل(ع) هم طبق نظر امام سجاد(ع) در همان محل شهادت به خاک سپرده شدند و در آن دوره شاید این توجه نبود ولی امروز متوجه می‌شویم که تدبیری شده است تا دو حرم جداگانه و بین‌الحرمین و دو بهشت جداگانه ایجاد شود و تنها پیکر مطهر بزرگ قبیله بنی اسد(حبیب بن مظاهر) در جایی جدا یعنی بالای سر دفن شد و این هم از نعمات خداوند به حبیب بوده است. در تاریخ بیان شده است که بنی اسد وقتی امام و یارانش را دفن کردند درخت سدری در کنار محل دفن کاشتند تا علامت باشد و اولین کسی که دست به تعمیر این بارگاه زد مختار ثقفی بود که از آجر و گچ، بنای ساده‌ای در مقایسه با امروز ساخت که در دوره خودش بسیار خوب ساخته شده بود.
متاسفانه حقد و کینه بنی عباس سبب شد تا هارون بخش‌هایی از حرم را خراب کند و بعد هم متوکل کل بارگاه مطهر امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) را تخریب کرد. متوکل در 231 مجددا همه این منطقه را خراب کرد و مشهور است که چهار هزار خانه علوی در کنار این دو مقبره ساخته شده بود که به آب بست و خراب کرد.
معجزه حائر
البته وقتی آب را به دور مقبره مطهر هدایت کرد آب چرخید و مضجع را دربر نگرفت به همین دلیل این قسمت به حائر معروف است. مهمترین بنایی که در این دوران یعنی قرن چهارم رخ داد از سوی عضدالدوله دیلمی بود که دستور داد همه عتبات به خصوص عتبه حسینی و عباسی به شکلی خوب ساخته شود و گنبد و رواقهای کنونی بازمانده دوره عضدالدوله دیلمی است و در طول تاریخ بیش از ده بار ترمیم صورت گرفته است از جمله در دوره شاه عباس و شاه صفی که ترمیم و تزئینات گسترده و نصب چلچراغ‌ها و ضریح نقره‌ای انجام شد.
قبل از آقامحمدخان قاجار گنبد حرمین حسینی و عباسی از کاشی‌های بسیار نفیس بود ولی در دوره وی با طلا زینت شد و بعد از او مجددا حمله وهابی‌ها به کربلا صورت گرفت و همه طلاجات و امکانات حریم را به غارت بردند و مشهور است که هزاران نفر را در حرم و صحن به قتل رساندند و زایران ایرانی فراوانی هم در آنجا بودند همچنین دو شاهزاده ایرانی در آنجا به قتل رسیدند تا در دوره محمدشاه قاجار دوباره طلاکاری شد و اصلاح کردند و ناصرالدین شاه هم آذین‌بندی به طلا را انجام داد و گنبد طلای کنونی متعلق به زمان ناصرالدین شاه است.
طلاکاری مناره‌ها با طلا در دوره فتحعلی‌شاه
برخی از همسران پادشاهان ایران از جمله همسر فتحعلی‌شاه دو مناره بارگاه حسینی را به طلا آذین کرد و آخرین ترمیم در سال 1348 شمسی انجام شد. مرحوم والد بنده با کمک خیرین از جمله حاج قنبر رحیمی همه ایوان و ستون‌های قرمز سنگی زیبایی که اکنون در بارگاه ملکوتی حضرت اباعبدالله(ع) وجود دارد را نصب کردند و متاسفانه با اینکه اسامی خیرین بر روی کاشی‌کاری، ضریح و ... وجود داشت در دوره صدام و بعثیان اغلب این آثار محو و نابود شد. البته بر روی ستون‌های سنگی هنوز هم نام پدرم و تاریخ آن ثبت شده است.
در دوره انتفاضه 91، انقلابیون و جوانان به حرم پناه بردند ولی در داخل حرم خون جاری شده بود و آثار گلوله‌ها به عنوان یادگاری این تاریخ تلخ هنوز وجود دارد. بعد از سقوط صدام فعالیت ستاد بازسازی عتبات عالیات به دستور رهبر معظم انقلاب آغاز شد. البته ستاد از 1368 شمسی حرکت و فعالیت خود را آغاز کرده بود به گونه‌ای که فعالیت این ستاد در این چند دهه در هر یک از عتبات معادل هزار سال گذشته است به عنوان مثال صحن و سرای علوی در نجف 12 هزار مترمربع است در حالی که صحن مطهر حضرت زهرا(س) 220 هزار مترمربع ساخته شده است.
در آستان حسینی هم فعالیت‌های زیادی صورت گرفت و جا دارد از مرحوم مهندس شهرستانی یاد کنیم که صحن و سرای حرم اباعبدالله(ع) را با هنر زیبای ایرانی _ اسلامی سقف زد و این ویژگی فقط برای این حرم مطهر است و در حقیقت این فضای گسترده مبدل به رواق شد. الان سه رواق در حرم امام حسین(ع) وجود دارد که این سه فضا چندین هزار نفر را در خود جای می‌دهد.
دفن بدن مطهر در عمق 7 و نیم متری
اکنون 80 مترمربع به محیط پیرامون ضریح حرم افزوده شده است و باز ایرانیان به خاطر عشق و علاقه به امام(ع) عمده کار نصیبشان شد و این بازسازی، مهمترین و گسترده‌ترین بازسازی یک بنای هزارساله آن هم بدون تخریب بود. در برخی نقاط از 20 متر پایین‌تر این سازه هزارساله را با بتن ساختند. یک روز بنده وارد محیط کار ستاد بازسازی شدم و دیدم دو دستگاه اسنکر برای حفاری گذاشته بودند که یکی از آنها در سایر نقاط 20 تا 22 متر زیرزمین را نشان می‌داد ولی دستگاه دیگر به نقطه خاصی که می‌رسید 5 تا 5 و نیم متر را نشان می‌داد و پایین‌تر نمی‌رفت، اشک ریختم؛ زیرا علامه بحرالعلوم متوفای قرن 12 هجری که ملاقات مکرر با امام زمان(عج) داشتند معتقد بودند که پیکر مطهر امام حسین(ع) در عمق هفت متری این مکان است. بلافاصله این مطلب را عنوان کردم و توقف کار انجام شد، از آیت‌الله سیستانی کسب اجازه کردیم و ایشان فرمودند حق پایین‌تر رفتن ندارید، ما چند روز توفیق گام نهادن بر سرزمین سال 61 هجری را داشتیم و عطر عجیبی در آنجا منتشر بود و تصورم این بود که خمره‌های گلاب را در اینجا شکسته‌اند.
بی شک کسی در این عمق به تربت که البته گل بود تا مدت‌های مدید دسترسی نخواهد داشت و در واقع تربت اصیل بود و ما هم مقداری از تربت را برداشتیم و به برخی اشخاص از جمله مراجع تقدیم کردیم. بدون تردید تربتی از این نزدیک‌تر و اصیل‌تر وجود ندارد زیرا اطراف آن بتن آرمه شده است و معتقدند تا 500 سال دیگر نیازی به بازسازی نخواهد بود.
مقاوم‌سازی گنبد
آغاز عملیات مقاوم‌سازی گنبد حدود هفت سال قبل انجام شد و همه ترس فروریختن آن را داشتیم. در همان سال توفیق تشرف به بام و بالای گنبد حرم مطهر یافتم. زیر پایم شن‌ها به حرکت درمی‌آمدند و من روی بام و کنار گنبد که بودم زیر پایم خالی می‌شد و بیم این داشتم که حرکتم گنبد را پایین بیاورد. بعد که کار شروع شد متخصصان گفتند که حداقل یک قرن قبل باید گنبد فروریخته می‌شد ولی این از معجزات امام(ع) بود که تخریب نشد.
چوب‌هایی که بیش از 400 سال قبل در سازه گنبد به کار رفته بودند آنقدر سست شده بود که وقتی به آن دست می‌زدیم فرو می‌ریخت و الحمدلله همه این سازه ترمیم شد و دوره نگرانی با عنایت خود آقا به پایان رسید. گنبدها دولایه هستند که داخلی آن عرقچین است و لایه بیرون هم گنبد طلا و یا کاشی است. در کرمان گنبدی با 22 تن وزن ساخته شد و چند ماه قبل به کربلا منتقل شد و متجاوز از 17 هزار خشت طلا روی این گنبد قرار داده خواهد شد و به پیشنهاد مهندسان قرار است عرقچین برداشته شود و ارتفاع گنبد هم بالاتر برود تا از فاصله چند کیلومتری گنبد امام دیده شود.
جایگاه حضرت عباس(ع)
بنده به تولیت کربلا پیشنهاد دادم که بعد از اینکه مشخص شد بدن مطهر در عمق هفت و نیم متری زمین است و در آن فاصله ما به سرزمین کربلا در سال 61 هجری می‌رسیم در بالا و پایین سر بخش‌هایی از پنجره‌ها قرار داده شود و این پیشنهاد هم پذیرفته شد و الان زائران می‌توانند به سرداب بروند و در عمق زمین و نزدیک به بدن مطهر زیارت کنند. در حرم مطهر حضرت عباس(ع) هم این ضریح نصب شده است و آرزوی هر زائری است که گام در زیرزمین و نزدیک بدن مطهر بگذارد که در اطراف آن آب هم وجود دارد و این هم از معجزات است که همیشه آب در اطراف بقعه حضرت عباس جاری است. عباسی که به چنان مقامی رسیده است که در روز قیامت غیر از ائمه(ع) همه انبیاء و اوصیاء به خاطر گذشت و مردانگی و بزرگی به حضرت عباس(ع) غطبه خواهند خورد.
بد نیست به مناسبت میلاد امام سجاد(ع) یادی هم از بقیع و چهار امام بزرگوار در آنجا داشته باشیم؛ در ابتدا امام مجتبی(ع) با آن رخدادهای حزن‌آور مدفون شدند سپس امام سجاد(ع) و در ادامه امام باقر(ع) و امام صادق(ع). برای این ائمه بزرگوار در طول تاریخ مقبره‌هایی ساخته شد که مهمترین آن در دوره عثمانیان در سرزمین حجاز بود.
البته باز باید عرض کنم که بیشترین توفیق خدمتگزاری به ائمه(ع) نصیب ایرانیان شده است و در قبرستان بقیع، مادر حضرت علی(ع) و قبور ابراهیم و ام البنین، گنبد و بارگاه‌هایی وجود داشت. ضریح بسیار زیبایی در اصفهان ساختند و 170 سال قبل به مدینه منتقل کردند و بر روی قبور مطهر چهار امام قرار دادند که متاسفانه با قدرت یافتن وهابیت تخریب شد و شیعیان مدینه را مجبور کردند که باید تخریب کنند و اگر نمی‌کردند گردن آنها را می‌زدند و در نهایت هم چون شیعیان را کشتند یا زندانی کردند و خودشان آنجا را تخریب کردند.
بنده در سال‌هایی که توفیق تشرف به مدینه و مکه را داشتم به علت شدت گرما شبها به زیارت حضرت حمزه(ع) می‌رفتم یک شب تپه خاکی را دیدم که ناشی از تخریب این مکان بود. شهردار مدینه که فردی عاشق ائمه(ع) و شیعه بوده است و تقیه می‌کرده پنجره‌ها را به قسمت جلوی مقبره حضرت حمزه در احد منتقل می‌کند.
در یکی از این شبها قطعه‌ای از پنجره‌های ضریح که دو قرن سابقه داشت را روی خاک‌‌‌های بقیع دیدم و تصمیم گرفتم هرطوری هست وانتی پیدا کنم و این قطعه را به ستاد زائران بیاورم که موفق نشدم و وهابیون این قطعات ضریح را به مناطق نامعلومی بردند.
نقشه بسیار زیبایی از بارگاه ائمه بقیع(ع) ساخته شده است و امیدواریم که عمر ما کفاف بدهد و پای آلوده ما به ضریح مطهر این ائمه(ع) برسد و افتخار خادمی داشته باشیم و بتوانیم آزادانه زیارت و با این ائمه نجوا کنیم.
گفت‌وگو از محسن مسجدجامعی
انتهای پیام
