شیوه استفاده از زبان‌شناسی در فهم آیات و روایات در ابتدای راه است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالهادی مسعودی، رئیس دانشگاه قرآن و حدیث، شامگاه 23 اسفند در نشست علمی «موافقت معنایی» که از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و با هدف نقد کتاب «موافقت معنایی» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا برگزار شد، گفت: این کتاب ریشه در دانش‌های باسابقه و اصیل حوزوی از جمله زبان‌شناسی دارد؛ در مطالعه این کتاب سطر به سطر جلو رفتم و با دقت کامل خواندم. این کتاب در دسته کتبی جای دارد که برای هر مطلب و صفحه آن کار و اندیشه شده و این امر نشان می‌دهد که حاصل کاری طولانی است.

در ابتدای راه هستیم

وی افزود: هنوز در استفاده از دانش زبان‌شناسی برای فهم روایات در ابتدای راه هستیم و فقط الگوهای معناشناختی را، که در غرب برای فهم متون مقدس و معمولی از آن بهره می‌برند، برگردانده‌ایم و برگردان ما کاملاً مقلدانه و با الگوگیری از غرب است و این امر سبب می‌شود خواننده حدیث‌خوان سعی ‌کند که دنیای ذهنی خودش را با دنیای ذهنی معناشناس و زبان‌شناس هماهنگ و مدل کارش را در آن ساختار دنبال کند.

مسعوی خمینی اظهار کرد: نویسنده الگوهای مختلف معناشناختی را ارائه می‌دهد، زیرا هر کدام از این مدل‌ها می‌تواند کارکردهایی در فهم روایات داشته باشد. چون هنوز در ابتدای راه یعنی در حال شکل‌گیری علم میان‌رشته‌ای براساس زبان‌شناسی و حدیث‌شناسی هستیم نوعی ترکیب انضمامی داریم، ولی ترکیب اتحادی وجود ندارد. مثلا اگر به فهرست این کتاب ارزشمند و گرانسنگ اثر بنگریم، فقط 70 صفحه از 700 صفحه مستقیماً به روایات و موافقت روایات و موافقت معنای با قرآن پرداخته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه ایشان به درستی به تکثر ساختاری روایات و موافقت شبکه‌ای روایات با آیات و موافقت شبکه‌ای درون روایی اشاره کردند، افزود: در اعتبارسنجی روایات، افزون بر کسب موافقت و اعتبار روایات با قرآن، موافقت خود حدیث با احادیث دیگر هم داریم؛ یعنی به عنوان پله دوم اعتبارسنجی باید بین یک روایت با روایات مشابه باشد و دقیقا بحث‌هایی که در موافقت با قرآن مطرح می‌شود می‌تواند در موافقت روایات با روایات به کار برود و این کتاب این راه را گشوده است.

لزوم نگاه شبکه‌ای به روایات

وی افزود: ایشان بارها از اصطلاح خانواده حدیث استفاده کرده‌اند و این مهم است، زیرا نگاه شبکه‌ای به روایات و خانواده حدیث در فقه‌الحدیث خیلی مهم است؛ مشکلی که در مفهوم‌شناسی قرآنی داریم تطور معنایی و تحول معنایی برخی واژه‌ها از یکسو و تکثر معنایی واژگان از سوی دیگر است؛ مثلا واژه حسنه یک صفت مشبهه بوده که «ة» برای مبالغه به آن افزوده شده است؛ یک عرب‌زبان ساده، حسنه را یک چیز نیکو و خوب و زیبا می‌شناسد، ولی وقتی در قرآن به کار می‌رود گاهی به معنای نعمت و گاه به معنای کار عبادی صالح و نیک است.

رئیس دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: باید این واژه را در ظرف مکانی خود و مراد متکلم به کار ببریم و به این کاربرد توجه کنیم؛ مثلا عفو در برخی آیات قرآن به معنای اولیه زیاده، ولی در برخی موارد به معنای گذشت و بخشش است و در موافقت معنای روایات با آیات گاهی ائمه(ع) معنای اولیه لغت و گاه معنای تحول‌یافته و گاهی معنای کمتر به کار رفته در قرآن و گاهی معنایی را که در ابتدا از ظاهر قرآن فهمیده می‌شود مد نظر دارند.

عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: فرموده‌اند که روایات را باید بر قرآن عرضه کنیم و اگر با قرآن موافق نبود آن را به دیوار بزنید. البته در روایتی بیان شده است که اگر روایتی امکان اعتبارسنجی با قرآن نداشت، با روایات دیگر هم بسنجید. بنده به نویسنده این اثر تبریک می‌گویم، زیرا این کتاب زایش اندیشه‌هایی است که مؤلف سالیانی سال آنها را در ذهن پرورانده بود.

نقش مهم ادبیات و زبان‌شناسی در فهم آیات و روایات

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا، نویسنده کتاب موافقت معنایی ضمن توضیحاتی گفت: به مدت چهار سال در خدمت مرحوم مدرس افغانی بودم و برخی کتب ادبی مانند مطول را دو بار نزد ایشان خواندم. چون ادبیات و زبان‌شناسی نقش مهمی در فهم آیات و روایات دارد. در قرون گذشته در آثار علمای بزرگ متأخر و متقدم  تلاش شد تا فهم بهتری از آیات و روایات به ما ارائه کنند. البته بنده در فضایی این کتاب را نوشتم که زبان‌شناسی و ادبیات هم تحول زیادی یافت و هجمه به احادیث و روایات ائمه(ع) وجود دارد و تلاش کردم تا بهتر از میراث حدیثی ائمه(ع) بهره ببریم.

قائمی‌نیا اظهار کرد: در مورد حدیث آثار زیادی منتشر شده است، ولی ما مشکلات جدی داریم. بنابراین استفاده از روش‌های جدید در کنار راه‌های سنتی را یک پروژه تلقی می‌کنم که ناقص است و باید با حمایت دوستان تکمیل شود. آقای مسعودی اشاره کردند که ما در ابتدای راه هستیم و بنده هم قبول دارم. همچنین گفتند که حجم اندکی به روایات اختصاص یافته است، زیرا مجبور بودم تقریرم را از جریانات زبان‌شناسی بازگو کنم.

وی در پایان گفت: اگر به نظرات استادان دانشگاه در مباحث زبان‌شناسی رجوع شود، مباحث بسیار غامض و پیچیده است و برخی از این استادان نمی‌دانند کاربرد این مطالب چیست، ولی بنده تلاش کردم کاربرد زبان‌شناسی را در آیات و روایات با زبانی غیرغامض نشان بدهم. لذا تقریرات بنده بومی‌سازی شده است. البته هیچ وقت نباید فکر کرد که صرفا مطالب آنها را آورد‌ه‌ام، بلکه به صورت اجتهادی عمل و دیدگاه‌هایم را بیان کرده‌ام.