ماه رمضان؛ جلوه‌گاه تجلی هنر تلاوت قاریان ممتاز + فیلم

به گزارش ایکنا به نقل از الجزیره، ماه رمضان همواره برای مسلمانان علاوه بر روزه و عبادت، ماه قرآن کریم نیز بوده است. قرائت، ختم و شرکت در مجالس تلاوت قرآن کریم جایگاه ویژه‌ای در مناسک این ماه مبارک داشته و دارد.

در این میان گروهی از قاریان بزرگ جهان اسلام با تلاوت کلام‌الله مجید با هنر کم‌نظیر خود، جنبه‌های هنری والایی را به این ماه بخشیده‌اند. جنبه‌ای که با گذشت سال‌ها به بخشی از حافظه هنری و دینی مسلمانان در سراسر جهان بدل شده است.

مقام‌های قرآنی

در موسیقی علم مقامات به علم اصلاح و تحسین صوت اختصاص دارد. مقام‌های مختلف موسیقی که در طول تاریخ شکل گرفته، هر کدام به بیان مضامین ویژه‌ای اختصاص یافته و به عبارتی دیگر قالبی برای بیان هنری به تناسب محتوای خود بوده است.

در موسیقی کشورهای اسلامی به ویژه در منطقه غرب آسیا 8 مقام عمده وجود دارد که عبارت است از: بیات، نهاوند، سه‌گاه، راست، کرد، عجم، عراق و سبا. هر کدام از این مقام‌ها دارای شاخه‌های فرعی خود نیز هستند. از این میان 6 مقام در تلاوت قرآن کریم به کار رفته است که عبارت‌اند از: نهاوند، راست، سه‌گاه، سبا، بیات و حجاز. قاریان بزرگ جهان اسلام به ویژه قاریان مصری هر کدام مقام خاصی را برای تلاوت خود برگزیده و عمدتاً در آن مقام تلاوت می‌کردند و این امر جنبه معنوی والایی به صوت و تلاوت آن‌ها بخشیده است.

«چنگ آسمانی» و تلاوت در مقام حجاز

در میان قاریان بزرگ مصری، تلاوت و صوت هیچ‌کدام به اندازه شیخ محمد رفعت، با ماه رمضان گره نخورده است. این قاری بزرگ که از سوی طرفداران خود لقب «چنگ آسمانی» گرفته بود، در سال 1934 با صوت خارق‌العاده خود و با تلاوت آیه شریفه «إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا» رادیوی مصر را افتتاح کرد و این‌گونه بود که قرآن کریم برای نخستین‌بار از رادیو پخش شد.

برای سال‌ها در مصر اذان مغرب در ماه رمضان با صوت تلاوت شیخ محمد رفعت همراه بوده است چرا که در این کشور پیش از اذان قطعاتی از تلاوت این قاری بزرگ پخش می‌شد. شیخ محمد رفعت در میان قاریان به تلاوت در مقام حجاز شهرت دارد. این مقام به دلیل طبیعت آهنگین و غمگین خود مشهور است.

مقام نهاوند و قاری گریان

از دیگر قاریان مشهوری که صوت تلاوت آن‌ها با ماه مبارک رمضان گره خورده است، می‌توان به مرحوم شیخ محمد صدیق المنشاوی اشاره کرد. این قاری بزرگ مصری در تلاوت قرآن در روایت حفص از عاصم استاد بود و به دلیل گرایش عمده به تلاوت در مقام نهاوند، به قاری گریان مشهور شد.

مقام نهاوند که به نام شهر ایرانی نهاوند نام‌گذاری شده است، یکی از مهم‌ترین مقام‌های تلاوت قرآن کریم است و به دلیل حزن نهفته در آن و تداعی سیر در عوالم معنوی، محبوب قاریان در زمینه ترتیل و تلاوت قرآن کریم است.

شیخ عبدالباسط، استاد تلاوت در مقام‌های مختلف

شیخ عبدالباسط محمد عبدالصمد یکی از مشهورترین قاریان مصری در سطح جهان و مشهور به صاحب حنجره طلایی یکی از معدود قاریانی بوده است که به تلاوت در تمام مقام‌ها تسلط داشت، با این حال وی در بسیاری از مواقع مقام بیات را برای تلاوت خود برمی‌گزید. بیات یکی از متداول‌ترین و پرکاربردترین مقام‌ها در موسیقی کردی پس از مقام راست است و به تناسب موضوع برای بیان غم و شادی مناسب است.

مقام عجیب سبا و تلاوت شیخ محمد عمران 

این مقام یکی از عجیب‌ترین و منحصربه‌فردترین مقام‌های تلاوت قرآن کریم است زیرا بر خلاف دیگر مقام‌های به همان نتی که در ابتدا آغاز شده، ختم نمی‌شود. امری که بسیار را بر آن داشته تا این مقام را مقام ناقص بخوانند با این حال این مقام در میان قاریان رواج دارد چرا که در بیان غم و اندوه هیچ مقام دیگری، مانند آن نیست. شیخ محمد عمران قاری فقید مصری یکی از مشهورترین قاریان در مقام سبا به شمار می‌رود.

مقام راست؛ بیانگر عظمت و استواری

مقام راست یکی از اصیل‌ترین مقام‌ها در موسیقی کشورهای اسلامی به شمار می‌رود. بسیاری از مؤذنان و قاریان در جهان اسلام این مقام را به دلیل عظمت، استواری و جدیت آن برای گفتن اذان برگزیده‌اند با این حال تلاوت قرآن نیز از این مقام استفاده می‌شود.

شیخ احمد نعینع، قاری مشهور مصری در یکی از تلاوت‌های تاریخی خود در ایران از این مقام بهره برده است چرا که ایران خاستگاه و خانه مقام راست در تلاوت قرآن کریم و ادای اذان به شمار می‌رود.

سه‌گاه؛ مقامی گسترده در تلاوت قرآن کریم

 مقام سه‌گاه در میان اهل هنر به مقام عاشقان شهرت دارد و پیش‌درآمد آن به‌اندازه‌ای گسترده است که صوت قاری را هر اندازه که از نظر نت‌های مختلف گسترده باشد، در خود جای می‌دهد و ازاین‌رو در نغمه‌های طرب‌انگیز و همچنین تلاوت‌های عمیق به کار می‌رود. شیخ مصطفی اسماعیل قاری مشهور مصری، در تلاوت خود از این مقام به دلیل توان آن در بیان دقیق معانی قرآن کریم، بهره بسیار برده است.