ویژگی و شرایط استفاده از اوراق مرابحه

اوراق مرابحه یکی از پرطرفدارترین شیوه‌های تأمین مالی محسوب می‌شود که طی سال‌های گذشته همواره مورد استفاده قرار گرفته است.

اوراق مرابحه اوراقی است که شرکت‌ها می‌توانند از طریق آن برای خرید دارایی‌های ثابت و سرمایه در گردش شامل مواد اولیه و تجهیزات مصرفی مبادرت ورزند و یا آن را مورد استفاده قرار دهند.

اوراق مرابحه تنها برای سرمایه در گردش استفاده نمی‌شود بلکه می‌توان آن را همانند اوراق اجاره منتشر کرد و مزیت‌هایی که برای اوراق اجاره لحاظ شده حتی بیشتر برای اوراق مرابحه هم دیده شده و از فرایند آسان‌تری بهره می‌برد.

یکی از مهمترین مزیت‌های اوراق مرابحه، تأمین آسان منابع مالی بزرگ است و به جای اینکه از محل تسهیلات بانکی تأمین مالی شود با انتشار اوراق این تأمین مالی صورت پذیرد.

در بازار سرمایه ایران همیشه اوراقی که منتشر می‌شود مبتنی بر یکی از عقود اسلامی است و اوراق مرابحه هم بر مبنای عقد مرابحه یا همان قرارداد مرابحه هست. به طور کلی اوراق مرابحه قابلیت نقل و انتقال دارد و نشان‌دهنده مالکیت مشاع دارندگان آن در دارایی بوده که قرار است براساس قرارداد مرابحه خریداری شود.

زمان استفاده از اوراق مرابحه نسبت به استفاده از تسهیلات بانکی طولانی‌تر بوده و استفاده‌کنندگان تا پنج سال می‌توانند از این طریق تأمین مالی انجام دهند.

دو نوع اوراق مرابحه وجود دارد؛ یک: اوراق مرابحه‌ای که برای تأمین مالی خرید دارایی انجام می‌شود و دو: اوراق مرابحه عام. طبق نوع اول ناشر که شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه است اوراق را منتشر می‌کند و وجوه جمع‌آوری‌‎شده از محل فروش اوراق را در اختیار بانی قرار می‌دهد و بانی به وکالت از طرف ناشر اقدام به خرید نقدی آن دارایی کرده و  سپس آن دارایی را به صورت اقساطی به خود واگذار می‌کند. بانی متعهد می‌شود در سررسید‌های مشخص قیمت نسیه دارایی یا کالایی را که خریداری کرده از طریق ناشر به دارندگان اوراق پرداخت کند. اما در اوراق مرابحه عام ما تأمین مالی دولت را داریم و دولت خودش مستقیماً نسبت به انتشار این اوراق اقدام می‌کند و در اینجا شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه نقشی ندارد.

همچنین در اوراق مرابحه باید پیش از انتشار اوراق درباره طرح، کالا یا تجهیزاتی که قرار است خریداری شود توضیح داده شود ولی در اوراق عام اینگونه نیست و می‎‌توان اول تجهیزات را خریداری کرد و سپس درباره محل و شرایط استفاده آن توضیح داد.

دارایی مبنای انتشار اوراق مرابحه نیازمند رعایت شرایطی است:

1- بکارگیری این اوراق در فعالیت‌های بانی منجر به ایجاد جریانات نقدی شود یا حداقل اینکه از خروج جریانات نقدی جلوگیری کند.

2- در زمان انتشار اوراق این دارایی باید موجود باشد یا حداقل شرایطش برای تحویل آن در موارد زمانی که مدنظر بانی هست وجود داشته باشد.

3- هیچگونه محدودیت، منع قانونی، منع قضایی و قراردادی برای انتقال آن دارایی وجود نداشته باشد و تصرف و اعمال حقوق مالکیت برای نهاد واسط امکان‌پذیر باشد.

4- همچنین این دارایی‌ها امکان انتقال به غیر را داشته باشند.

بانیان از طریق اوراق مرابحه می‌توانند به «زمین»، «ساختمان و تأسیسات»، «ماشین‌آلات و تجهیزات»، «وسایل حمل و نقل»، «مواد و کالا»، «نرم‌افزارهای الکترونیکی و بانک‌های اطلاعاتی» و «سهام» دسترسی داشته باشند.

در انتشار اوراق مرابحه باید به چند نکته دقت و برای بانیان و دارندگان پراهمیت باشد:

1- بنا به بُعد فقهی که دیده شده نباید بانی و فروشنده با هم اتحاد داشته باشند و این موضوع باید به صراحت از سوی بانی در زمان انتشار اعلام شود و موظف است که آن را رعایت کند.

2- دوره عمر اوراق مرابحه نمی‌تواند بیشتر از عمر اقتصادی کالایی باشد که قرار است خریداری شود.

3- اوراق مرابحه حداکثر تا پنج سال می‌توانند تأمین مالی انجام دهد و نباید عمرش بیش از آن باشد.

4- خریداران باید مطلع باشند که با خرید اوراق مرابحه رابطه وکیل و موکل بین آنها برقرار خواهد شد و در واقع خرید اوراق به منزله قبول وکالت ناشر است.

یادداشت از سعید امینی