استناد امامان معصوم(ع) به غدیر
حدیث غدیر یکی از احادیثی است که در دانش حدیث به آن، «حدیث متواتر» گفته می‌شود؛ یعنی راویان آن در هر نسل (طبقه) آن‌قدر زیاد هستند که احتمال غیر واقعی بودن آن و همدستی آنها برای گزارش یک جریان دروغ، تقریبا غیر ممکن و منتفی است.
محمدجواد حسنی، استاد حوزه علمیه و پژوهشگر و سردبیر مجله دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث در یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: حدیث غدیر یکی از احادیثی است که در دانش حدیث به آن، «حدیث متواتر» گفته می‌شود؛ یعنی راویان آن در هر نسل (طبقه) آن‌قدر زیاد هستند که احتمال غیر واقعی بودن آن و همدستی آنها برای گزارش یک جریان دروغ، تقریبا غیر ممکن و منتفی است. حدیث متواتر از نظر اعتبار در بالاترین درجه قرار دارد و باعث علم و یقین شنوندگان به وقوع یک جریان و یا بیان یک کلام از سوی معصومان(ع) می‌شود.
طبیعی است که با لحاظ چنین ویژگی‌هایی، نباید تعداد احادیث متواتر زیاد باشد، اما از میان همین تعداد اندک می‌توان به حدیث غدیر اشاره کرد. بنابراین، در صدور این روایت، تردیدی وجود ندارد، اما در طول تاریخ، برخی استناد به این روایت برای اثبات ولایت امیرمؤمنان(ع) و فرزندانشان را ناکافی دانسته‌اند و تلاش کرده‌اند تا با ایجاد شبهات بسیار، این روایت معتبر از حیث سند را از نظر دلالت، به چالش بکشند.
یکی از شبهات چنین است که اگر جریان غدیر برای اثبات امامت بوده، پس چرا خود معصومان(ع) به آن استناد نکرده‌اند؟ آیا واقعا امامان معصوم(ع) برای اثبات ولایت و امامت، از حدیث غدیر بهره نبرده‌اند؟
لازم است برای پاسخ به این مسئله، کمی منابع تاریخی و روایی را مورد بررسی قرار دهیم.
علامه امینی در بخشی از کتاب شریف‌الغدیر، نمونه‌هایی از روایات و گزارشات تاریخی را با عنوان «المناشده و الاحتجاج بحدیث الغدیر الشریف» آورده است؛ در این بخش، چندین مورد از کلمات امیرمؤمنان(ع) گزارش شده که حضرت، برای احقاق حق خود نسبت به حکومت و خلافت بر مسلمانان، به حدیث غدیر استناد کرده‌اند. برای نمونه، در جریان شورا که برای تعیین خلیفه بعد از عمر، تشکیل شد، حضرت به حدیث غدیر استناد کرده و خطاب به اعضای جلسه چنین فرمودند: آیا در میان شما کسی هست که رسول خدا(ص) درباره او فرموده باشد: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ.» (امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۲ق، ج1، ص160)
حاضران اذغان کردند که این تعبیر برای غیر علی(ع) بیان نشده است. جالب اینجاست که علامه امینی این روایت را از کتاب «المناقب» نوشته یکی از عالمان سنی مذهب به نام موفق بن احمد خوارزمی متوفای 567 گزارش می‌کند تا نشان دهد ادعای درون‌مذهبی نیست بلکه یک گزارش تاریخی است که حتی مخالفان نیز به آن اذعان دارند؛ بر این اساس، امام علی(ع) در مسیر تلاش برای قرار گرفتن در جایگاه خلافت که از حقوق و وظیفه الهی ایشان بوده از هیچ چیزی دریغ نکرده و افزون بر بیان فضائل دیگرشان، انتصاب در غدیر را همواره به دیگران یادآور می‌شدند.
در موارد متعدد دیگر امیرالمؤمنین(ع) به جریان و خطبه غدیر استناد کرده است مانند آن زمان که بلافاصله پس از ارتحال پیامبر اکرم(ص) در مقام مخالفت و بیعت نکردن با خلیفه اول، در مسجد مدینه چنین فرمودند: «مگر رسول خدا(ص) در روز غدیر خم، حجت را بر مردم تمام نکرد؟ و مگر جای عذری برای کسی باقی مانده بود؟»
همچنین هفت روز پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) زمانی که حضرت از جمع‌آوری قرآن فارغ شدند میان مردم رفتند، خطبه خواندند و پس از مدح خدا، رسول خدا و بیان راه‌های نجات، چنین فرمودند: صریح‌ترین کلام رسول خدا در معرفی من به جانشینی خود است؛ بعد از پایان مراسم حج، هنگام بازگشت، در غدیر خم دستور دادند شِبه منبری برایشان آماده کردند؛ آن‌گاه از منبر بالا رفتند و بازوی مرا گرفتند و بلند کردند و با صدای بلند و رسا در میان انبوه جمعیت فرمودند: هر که من سرور و مولایش هستم، علی سرور و مولای او است. (طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، محقق/مصحح: خرسان، محمد باقر، مشهد: نشر مرتضی، چاپ اول، 1403ق، ج ۱، ص ۱۸۴)
در ادامه این بخش از کتاب الغدیر، علامه امینی نمونه‌های دیگری از استناد معصومان(ع) مانند حضرت زهرا(س) و امام حسن(ع) را نقل می‌کند، حتی موارد متعددی را از قول صحابه سرشناس و حاضران در واقعه غدیر مانند عمار یاسر، عبد‌الله بن جعفر، عمر بن عاص و اسبغ بن نباته گزارش می‌کند که در بیانات‌شان جریان غدیر و انتصاب امیرمؤمنان(ع) را یادآور شده‌اند؛ همچنین برخی خلفای اموی و عباسی مانند عمر بن عبدالعزیز و مأمون نیز بر آن تصریح کرده‌اند.
در یکی از گزارش‌ها، حضرت زهرا(س) خطاب به مردم چنین فرموده‌اند: «أنسیتم قول رسول الله صلى الله علیه و آله یوم غدیر خم، مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ؟» (کلينی، محمد بن يعقوب، الکافي، محقق/ مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران: دارالکتب الإسلامية، چاپ چهارم، 1407ق، ج ۸، ص ۱۸ و ۲۵ و ۲۷)
آیا این کلام رسول خدا(ص) در روز غدیر خم را فراموش کرده‌اید که فرمودند هر که من مولای اویم، علی هم مولای اوست؟
کلام حضرت در واقع استفهام و سؤال توبیخی است که چرا به این زودی واقعه غدیر و پیام آن خطبه که انتصاب علی به‌عنوان ولی و امام جامعه بود را فراموش کرده‌اید؟
اینها بخشی از جهاد تبیین معصومان(ع) بوده که جهت روشنگری و به حسب تکلیف الهی در مقاطع مختلف به جریان غدیر استناد و احتجاج کرده‌اند که در منابع حدیثی شاهد آن هستیم.
متأسفانه زمانی که جامعه به مسیر انحراف عقیدتی کشیده می‌شود، برخی از عالم‌نمایان تلاش می‌کنند مطابق میل طاغوت، موضوعات را تفسیر و توجیه کنند و در این بحث تلاش کرده‌اند تا پیام غدیر را چیزی غیر از ولایت و خلافت عنوان کنند و شاهدی سست برای آن دست و پا کنند که اگر چنین بود، باید خود امام و یا دیگر معصومان به آن استناد می‌کردند.
حال آنکه موارد متعددی از این استناد در تاریخ و منابع روایی گزارش شده که به سادگی بنیان این شبهه را فرو می‌ریزد. بر این اساس، شبهه عدم استناد خود امیرمؤمنان(ع) و یا دیگر معصومان(ع) به جریان غدیر، بسیار سست و ضعیف است.
انتهای پیام
