واكاوی چیستی «سیاق» در شماره جدید «قرآن شناخت»

به گزارش ایکنا، این شماره از فصلنامه «قرآن شناخت» حاوی شش مقاله با عناوین «واكاوی چیستی سیاق»، «نحو نص قرآنی؛ چیستی و چرایی»، «انگیزش زیست اخلاقی براساس جاودانگی انسان در قرآن»، «بررسی نسبت مسئله همزیستی با غیرمسلمانان و آیات نهی از تولّی ایشان»، «نقش شناخت در ترجیح امیال متعالی انسان از دیدگاه قرآن با تأکید بر دیدگاه علامه مصباح یزدی» و «مقایسه تفسیر شهید مطهری و علامه مصباح یزدی از آیه یازدهم سوره «رعد» درباره سنت تغییر سرنوشت جوامع» است.

در بخشی از مقاله «واكاوی چیستی سیاق» آمده است: آگاهی تفصیلی از چیستی «سیاق» در تفسیرِ متن و در مقام سنجش اعتبار تفسیرهایی كه مفسران متن با استناد به سیاق ارائه داده‌اند، ضرورتی آشكار است؛ اما آنچه با عنوان تعریف «سیاق» در حوزه دانش تفسیر متن ارائه‌شده از جهاتی محل نقد و نظر است. در این نوشتار به روش توصیفی ـ تحلیلی تعریف برخی محققان از «سیاق» ارائه و بررسی ‌گردیده و چیستی سیاق، به‌مثابه نوعی دلالت‌كننده‌ متمایز از سایر دلالت‌كننده‌های لفظی روشن می‌شود.

نتایج این بررسی نشان می‌دهد که «ساختار كلی كلمات یا جملات» كه در اصطلاح دانش اصول، واجد وضع نوعی است، نمی‌تواند بیانگر چیستی سیاق باشد، بلكه «سیاق» عبارت است از: «روابط دلالتگر فاقد وضع نوعی كه متكلم میان اجزای دلالتگر كلامش ایجاد می‌كند». كارآمدی این تعریف در عرصه‌ فهم و نقد استنادات مفسران به سیاق ـ برای نمونه، در استظهار متعلق تفكر در آیه 44 سوره نحل ـ در پرتو طرح و نقد دیدگاه علامه طباطبایی و دفاع از صحت دیدگاه مشهور تطیبق و اثبات می‌شود.

در بخشی از مقاله «بررسی نسبت مسئله همزیستی با غیرمسلمانان و آیات نهی از تولّی ایشان» نیز می‌خوانیم: «همزیستی مسالمت‌آمیز» که همواره از نیازهای زندگی بشر بوده، امروزه اهمیت بیشتری یافته است و با رویکردهای گوناگونی بررسی می‌گردد. در این میان، نقش دین در ایجاد یا نفی همزیستی مسالمت‌آمیز همواره برجسته بوده است. از منظر برخی جامعه‌شناسان، دین مایه وحدت و قوام اجتماع می‌شود و از منظر برخی اندیشمندان، دین به خشونت و چنددستگی میان انسان‌ها دامن می‌زند و امکان همزیستی مسالمت‌آمیز را تضعیف می‌کند. یکی از استنادات گروه اخیر آن است که دین مرزهای اجتماعی براساس مرزهای عقیدتی ایجاد می‌کند و انسان‌ها را در اجتماع به «خود» و «دیگری» تقسیم کرده، عامل خشونت‌ورزی علیه دیگران می‌شود. از جمله آیاتی که چنین تقسیمی را القا می‌کند آیات نهی مسلمانان از تولّی غیرمسلمانان در قرآن است.

این مقاله درصدد است جایگاه روابط اجتماعی با غیرمسلمانان را ذیل «نهی از تولّی غیرمسلمانان» در این آیات بررسی کند و نشان دهد که چنین آیاتی درصدد نفی حسن معاشرت و ایجاد مرزهای اجتماعی میان مسلمانان و غیرمسلمانان نیست. در این مسیر، مقاله نشان می‌دهد که اصولاً ملاک مواجهه اجتماعی در نگاه قرآن، نه اعتقادات گروه‌های مقابل، بلکه نوع رفتار عملی ایشان است و آنچه مایه ایجاد مرز اجتماعی می‌گردد «عداوت» است و نه «کفر». این مقاله به روش تفسیر «قرآن به قرآن» مسئله مزبور را بررسی می‌کند.