اربعین، روز بازگشت اهل بیت(ع) به کربلا است

آیت‌الله محمدهادی یوسفی‌غروی، استاد درس خارج حوزه علمیه، در گفت‌وگو با ایکنا از قم، درخصوص شبهات مربوط به اربعین امام حسین(ع) بیان کرد: کهن‌ترین کتاب و نوشته درخصوص مسئله اربعین، کتابی به نام «الهِدایَةُ الکُبْریٰ» از «حسین بن حمدان خصیبی» متوفی نیمه قرن چهارم هجری است که البته خود نویسنده موثق نیست و شیخ نجاشی در کتاب رجال نجاشی نوشته که وی فاسدالمذهب بوده اما کتاب علی‌رغم انحرافاتی که دارد کتاب شیعی محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: در کتاب «الهِدایَةُ الکُبْریٰ»، از امام حسن عسکری(ع) خبری با سند نقل می‌شود، اما سند این خبر افراد ناشناسی هستند و لذا نمی‌شود به این خبر اعتماد مستقیم کرد؛ این خبر مشتمل بر 15 نشانه از نشانه‌های شیعیان اهل بیت(ع) از زیان امام حسن عسکری(ع) است، اما شیخ طوسی در دو کتاب خود به نام «تهذیب» که کتابی ده جلدی درخصوص اخبار ائمه(ع) است و کتاب «الاستبصار»، همان خبر را به پنج نشانه گزینش کرده که این پنج نشانه بیشتر در میان شیعیان شناخته شده است.

زیارت اربعین؛ نشانه‌‌ شیعیان اهل بیت(ع)

یوسفی‌غروی افزود: بنابراین علامات و نشانه‌های مؤمنین به اهل بیت(ع)، پنج نشانه است که عبارتند از نماز 51 رکعتی که مجموع نمازهای واجب و مستحب است؛ بسم الله بلند در ابتدای نماز، پیشانی را بر خاک گذاشتن در سجده نماز، یعنی در درجه اول سعی می‌کنند به غیر از چیزهایی که در رساله‌های علما آمده که سجده بر آنها صحیح است بر خاک زمین سر می‌گذارند و نشانه دیگر زیارت اربعین امام حسین(ع) است.

وی با بیان اینکه اربعین را برخی زیارت چهل مؤمن گفتند اما این احتمال رایج نیست و احتمالی که اکثر علمای شیعه مطرح کردند، زیارت اربعین امام حسین(ع) است، گفت: امام حسین(ع)، 9 زیارت معروف دارد که شامل زیارت اول و نیمه رجب، نیمه شعبان، شب‌های قدر، عید فطر، عید قربان، روز عرفه، روز عاشورا و اربعین است.

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: در کتب دعا و زیارت از جمله مفاتیح‌الجنان، زیارت اربعین از شخصی به نام «صفوان ابن مهران جمال» از یاران امام صادق(ع) که مقیم کوفه بوده و سالیانه حاجیان را به حج می‌برده به نقل از امام صادق(ع) آمده است که در آن گفته شده وقتی که چاشت روز اربعین امام حسین(ع) بالا می‌رود، یعنی یک یا دو ساعت بعد از طلوع آفتاب در زیارت اربعین امام حسین(ع) چنین می‌گویی و الفاظ زیارت اربعین امام حسین(ع) را املا می‌کند.

وی ادامه داد: این دو روایت از اربعین امام حسین(ع)، یکی از امام حسن عسکری(ع) و دیگری از امام صادق(ع) نقل شده با این تفاوت که روایت امام صادق(ع)، لفظ زیارت و روایت دیگر درخصوص فضیلت زیارت است.

شبهه وجود اربعین

یوسفی غروی با بیان اینکه آیا اصلاً اربعینی وجود داشته یا خیر، گفت: برخی افراد شبهه کردند که ممکن نیست در روز اول ماه صفر کاروان اسرای امام حسین(ع) به دمشق و یزید وارد شده باشند و 10 روز در آنجا باشند، سپس روز دهم صفر از دمشق روانه کربلا شوند و روز بیستم صفر بتوانند خودشان را به کربلا و مرقد امام حسین(ع) برسانند، لذا تشکیک کردند که ممکن نیست بتوانند در مدت 10 روز به کربلا برسند.

وی ادامه داد: مرحوم سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، اولین شهید محراب، کتابی 600 صفحه‌ای را در مدت سه سالی که قبل از پیروزی انقلاب تبعید بوده نوشته و چاپ کرده که در آن، برای دفع شبهه امکان اینکه ممکن است ظرف مدت 10 روز از دمشق به کربلا برسند، 16 دلیل آورده است و حقیقتاً این ادله برای اثبات این امکان کافی است.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: یکی از علمای متأخر ما و معاصر قاضی طباطبایی، یعنی «مرحوم سیدمحسن امین‌عاملی» از علمای جبل عامل لبنان که به‌دلیل تبعید در دمشق ساکن بود، کتاب‌های مفصلی از جمله درباره مقتل امام حسین(ع) به نام «لوائج الاشجان» دارد.

وی افزود: در کنار این ادله و شاید قوی‌تر از همه این 16 ادله، این مسئله وجود دارد که این فرد در آن زمان افرادی را از یکی از قبایل بدوی اطراف دمشق که شتردار و راه بلد بودند را به کرایه گرفته و مسافت دمشق تا کربلا را با شترها در ظرف کمتر از تمام 10 روز طی کردند، یعنی 9 روز و نیم به کربلا رسیده است، لذا چیزی که مورد آزمایش قرار بگیرد در ادله امکان کافی است.

وی با بیان اینکه در تاریخ، از روز اربعین امام حسین(ع)، به عنوان روز بازگشت سرهای مقدس شهدا به اجسادشان در کربلا است یاد می‌شود، تصریح کرد: البته اقوال متعددی در این قضیه وجود دارد اما همه قبول دارند که معروفترین قول در این زمینه این است که سر مقدس امام حسین(ع) به کربلا برگشته و به جسد ایشان ملحق شده است.

اولین مجلس عزاداری امام حسین(ع) در کاخ یزید برپا شد

وی به مسئله تاریخی مسلم مبنی بر بیزاری یزید از قتل امام حسین(ع) اشاره کرد و گفت: منظور از این بیزاری این نیست که بیزاری او حقیقی بوده اما در بین مردم اظهار می‌کند که نه‌تنها من از قتل امام خوشحال نیستیم، بلکه بر کسانی که این شتابزدگی را کردند و او را به قتل رساندند نیز اعتراض دارم.

یوسفی‌غروی گفت: در روز اول ورود اسرای اهل بیت(ع) به شام زمانی که اسرا همراه با سر مقدس امام حسین(ع) در تشت طلا مقابل یزید بن معاویه قرار گرفتند، زن یزید به نام «هند» دختر «عامر بن کریز فحری قریشی» که از قریش و پسرخاله خلیفه سوم عثمان بوده با شنیدن صدای اسرا، سراسیمه به مجلس یزید وارد می‌شود و می‌گوید آیا این سر بریده پسر فاطمه است؟ و چون حجاب زن یزید کامل نبود یزید عبای خود را روی سر او می‌اندازد و می‌گوید بله او شخصیت شریف بنی‌هاشم است که باید برای قتل او صرخه و سیهه بزنید.

وی ادامه داد: یزید به زن خود می‌گوید که با این زنان و کودکان به خانه بروید، لذا به قدرت و حکمت پروردگار اولین مجلس عزاداری امام حسین(ع) در کاخ یزید به مدت سه شبانه روز برگزار می‌شود؛ بنابراین یزید با این وضعیت دیگر نمی‎توانست به امام سجاد(ع) عنوان نکند که اگر مایل باشد می‌تواند سر مبارک امام حسین(ع) را با خود ببرد.

یوسفی‌غروی گفت: این نقل در کتاب «نفس المهموم» محدث قمی و در کتاب «مقتل‌الحسین» سیدعبدالرزاق موسوی مقرم، ذکر شده که بعد از بیان این مطلب از سمت یزد به امام زین‌العابدین(ع)، ایشان نیز سر مقدس امام حسین(ع) را دریافت کرده است.

وی به مسئله‌ای شرعی که اختلافی هم در آن نیست اشاره کرد و گفت: در هر زمان و هر مکانی مسلمانی هر قطعه از بدن مسلمانی را ببیند، واجب شرعی و کفایی است که آن قطعه را به جسد برگرداند و اگر نشود به جسد برگرداند باید به نزدیک‌ترین مکان به جسد بازگرداند.

بازگشت سرها به دست شخصی به‌جز امام سجاد(ع) غیرمنقول است

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه در برخی از متون تاریخی آمده که شیعیان روز اربعین را روز بازگشت سرها عنوان می‌کنند، گفت: اینکه سرها به دست کس دیگری غیر از امام زین‌العابدین(ع) به کربلا برگشته باشد رد و غیرمنقول است. همچنین اینکه «امام به تنهایی به کربلا برگشته و سر مقدس را به جسد و یا نزدیک جسد برگردانده باشد» و اینکه اهل بیت(ع) را در شام گذاشته یا به مدینه فرستاده باشد و تنها به کربلا آمده باشد نیز احتمالات غیرمتعارف است. بلکه  درست آن است که به همراه امام سجاد(ع)، اسرا نیز در طول 10 روز به کربلا برگشته‌اند.

وی تصریح کرد: اولین کسی که بازگشت اهل بیت(ع) در روز اربعین به کربلا را در کتاب مقتل خود با عنوان «مثیرالاحزان» ذکر کرده است، «جعفر بن محمد بن نما»، عالم شیعی معروف به «ابن نما» از علمای نیمه هفتم قرن هجری است. بعد از ایشان نیز سید ابن طاووس در کتاب خود به نام کتاب «اَلمَلْهوف عَلی قَتْلَی الطُّفوف» این مطلب را آورده است.

یوسفی غروی در پایان بیان کرد: ابوریحان بیرونی نیز در کتاب «آثار الباقیه عن القرون الخالیه» به نقل از قول عموم شیعه گفته است که در چنین روزی اهل بیت(ع) با سرهای شهیدان از جمله سرمقدس امام حسین(ع) به کربلا برگشته‌اند؛ البته وی طبق محاسبه خود، روز اربعین را روز نوزدهم ماه صفر ذکر کرده، یعنی خود روز عاشورا را نیز حساب می‌کند.

گفت‌وگو از محدثه نعیمی و مهنوش بهروز