لزوم پرداختن به موقعیت‌های شهری در ادبیات کودک و نوجوان

به گزارش ایکنا از اصفهان، احمد اکبرپور، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان در کارگاه «ایده‌های خلاقانه در موضوعات شهری» از سلسله کارگاه‌های چهارمین جشنواره شعر و داستان کودک و نوجوان شهروندی (شهر من) که روز گذشته، 27 شهریورماه در مرکز آفرینش‌های ادبی قلمستان برگزار شد، اظهار کرد: با توجه به محورهای این جشنواره، سوژه‌ها باید متناسب با فرهنگ شهروندی و شهرنشینی انتخاب شوند. بسیاری از داستان‌های موجود در ادبیات ما معمولاً متعلق به 50 یا 60 سال گذشته است و کمتر پیش می‌آید که داستان، به­‌روز و متعلق به زمان و شرایط کنونی باشد. ما باید محصول جامعه خودمان باشیم.

وی در خصوص انتخاب نام مناسب برای داستان گفت: کنجکاوی، ایجاد تعلیق و جلوگیری از افشای داستان از ویژگی‌های یک نام خوب است. انتخاب نام مناسب در حوزه فرهنگ شهروندی اهمیت بسیاری دارد. نامی که برای داستانتان انتخاب می­‌کنید، ­باید متعلق به 30، 40 سال اخیر و زمان حال باشد. داستان شما نمی‌­تواند 200 سال پیش و در زمان قدیم اتفاق افتاده باشد؛ برای مثال در جمله­ «من نوکر بابا نیستم»، هرکدام از کلمات و اجزای آن از زمان قدیم در ادبیات وجود داشته؛ اما ترکیب قرار گرفتن آن­ها در کنار یکدیگر متعلق به زمان معاصر است.

این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان اظهار کرد: اتوبوس، خط عابر پیاده و بسیاری از چیزهایی که در 70 یا 80 سال گذشته وجود نداشته‌اند، از نمونه‌­هایی هستند که باید در داستان از آن­ها بهره بگیریم، وگرنه داستان ما با داستان­‌هایی که متعلق به 100 سال پیش است، تفاوتی ندارد. هرچند سال یک بار، تعدادی از واژه­‌ها به فرهنگ ما اضافه شده و لازم است از واژه­‌های روزآمدتر در داستان بهره ببریم. در مقام یک شاعر یا داستان‌نویس باید به خودتان جرئت دهید که این واژه‌ها را به شعر یا داستانتان وارد کنید.

وی در ادامه به خوانش یکی از کتاب‌های خود به‌ نام «ماه ماهی» پرداخت و گفت: این اثر، کاری سفارشی است و هنگامی که شما در موضوعات گوناگون، کاری را به‌صورت سفارشی انجام می‌­دهید، باید سطح ذوق و سلیقه سفارش‌دهنده را تعالی ببخشید.

اکبرپور در خصوص جایگزینی شخصیت‌­های داستان با عناصر دیگر گفت: شخصیت­‌های داستان شما باید دارای ویژگی‌هایی باشند که نتوان آن­ها را تغییر داد و اگر چنین چیزی ممکن شود، نشان از ضعیف بودن داستان شماست.

وی در خصوص موقعیت خلق داستان بیان کرد: بسیاری از افراد محیط روستایی را درک نکرده‌­اند؛ اما درباره آن داستان می‌نویسند. داستان­‌هایی که در موقعیت روستایی روایت می­‌شوند، اشباع شده است. موقعیت شهری مخصوصاً در حوزه ادبیات کودک و نوجوان درصد بسیار کمی دارد. اگر موقعیت و مکان داستانتان در آپارتمان و شهر باشد، به نوعی داستان شهروندی خلق کرده‌­اید.

تکنیک‌های داستان‌نویسی

این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان افزود: با استفاده از تکنیک جابه‌جایی، محال است سوژه نداشته و یا کم داشته باشید. عنصر جابه‌جایی می­‌تواند داستان ایجاد کند؛ برای مثال در ذهن ما تصور خاصی از شخصیت و ظاهر قصاب و راننده وجود دارد که با دستکاری چنین تصوری می­‌توان سوژه جدیدی خلق کرد.

وی در تعریف پارودی یا نقیضه گفت: شوخی با هر اثر جدی را پارودی می­‌گویند. اولین کسی که نقیضه را در شعر استفاده کرد، ابواسحاق اطعمه بود و کتابی به نام «دیوان اطعمه» اثر اوست. اطعمه با استفاده از نام غذاها با اشعار شاعران مشهور از جمله حافظ و سعدی شوخی کرده است. شوخی به معنای تمسخر نیست. در «دیوان البسه»، از نویسنده‌ه­ای دیگر نیز همین اتفاق می‌افتد و شوخی با اشعار بزرگان در قالب واژگان رایج در میان جامه‌­دوزان و بافندگان انجام می‌شود. با استفاده از پارودی می‌توانید تمام افسانه‌ها و ضرب‌المثل‌ها را تغییر دهید. در کتاب «این هم جور دیگر» اثر رولد دال نیز نویسنده با تمام افسانه‌های متعلق به فرهنگ خودش شوخی کرده و مثلاً داستان سیندرلا را به گونه دیگری روایت کرده است.

اکبرپور درباره بهره­‌گیری از تکنیک بازآفرینی در داستان اظهار کرد: شما در بازآفرینی به هیچ چیز متعهد نیستید. زمانی که اسم و تمام مناسبات داستان را تغییر دادید، آن داستان صددرصد متعلق به خودتان است و اسکلت جدیدی برایش ایجاد کرده‌اید؛ برای مثال در داستان «کدو قلقله‌­زن» می‌توانید زبان، شخصیت‌ها و ویژگی‌­های هریک را تغییر داده و یا تعدادشان را افزایش یا کاهش دهید.

وی افزود: برای آنکه داستان‌نویس معاصر باشید، نمی‌توانید از ابزاری که زندگی‌ امروزه را تشکیل داده است، مانند آپارتمان، ماشین، خیابان، دوربین و... ننویسید. اگر قرار است موقعیت داستانتان واقعی باشد و در یکی از محله‌­های شهر اتفاق بیفتد، باید آن را بشناسید و یا اگر این موقعیت، خیالی است، شما باید آن شهر و محله­‌هایش را در خیال خود بسازید.

این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان در ادامه برای درک بهتر مفاهیم بیان‌شده در کلاس به خوانش خلاصه­‌ای از کتاب «شهرهای نامرئی» اثر ایتالو کالوینو پرداخت و شخصیت‌­های این داستان را در کلاس تشریح کرد.

وی همچنین در خصوص توجه به فانتزی‌نویسی گفت: فانتزی، ژانری در ادبیات کودک و نوجوان است که ویژگی­‌های منحصربه­‌فرد خود را دارد و داستان­‌هایی را دربرمی­‌گیرد که واقعی نیستند؛ مانند آلیس در سرزمین عجایب و شازده کوچولو. برخلاف افسانه­‌ها که در همه جای دنیا مشترک است، فانتزی در کشورهای صنعتی خلق می­‌شود. در سال­‌های اخیر، تعداد داستان­‌های رئال و واقعی در ادبیات ما کاهش پیدا کرده است و نسل جدید نویسندگان کودک و نوجوان به فانتزی توجه بیشتری دارند.

زهرا مظفری‌­فرد