مؤلفه‌های مقاومت در برابر مرزهای پنهان خانواده

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ چهاردهمین پیش نشست همایش بین‌المللی خانواده مقام با عنوان «الگوی مقاوم‌سازی مرز‌های پنهان خانواده» سه‌شنبه ۱۴ آذرماه با حضور حجت‌الاسلام عباس پسندیده، رئیس پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد.

 

حجت‌الاسلام پسندیده در این نشست با اشاره به اینکه مرزداری خانواده یکی از نکات مهم در راستای مقاوم‌سازی است، گفت: اگر یک پدیده اجتماعی، با پدیده‌های خود هیچ مرزی نداشته باشد، هویت خود را از دست خواهد داد، بنابراین در رابطه با خانواده نیز همینطور است، اگر خانواده با پدیده‌های پیرامون خود مرزی نداشته باشد، آسیب خواهد دید.

 

وی افزود: مرز‌ها متعدد هستند؛ از یک منظر، مرز ارتباطی وجود دارد که نحوه ارتباط ما با دیگران را مشخص می‌کند و در خانواده نیز حائز اهمیت است. مرز دیگر، مرز جنسی است، به این معنا که در امور جنسی، خانواده برای خود حد جنسی دارد. همچنین یکسری مرز‌ها و ورودی‌های پنهان هم در رابطه با فضای مجازی، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و ... وجود دارد که توسط عناصر پنهان ممکن است مورد تعرض قرار گیرد و خانواده را به چالش بکشد. این مرز‌ها قابل رؤیت نیستند، اما باید مورد توجه باشند؛ چراکه ممکن است آسیب‌های جدی به خانواده وارد کنند.

 

حجت‌الاسلام پسندیده در ادامه به یکسری از مفاهیم در ادبیات دینی که باعث می‌شود این مرز‌های پنهان مورد تعرض قرار گیرد، اشاره کرد و گفت: اعجاب به عنوان یکی از مفاهیم در ادبیات دینی به معنی شگفت‌انگیز است. در واقع اعجاب در رابطه با امری که نادر بوده و جایی اتفاق می‌افتد که با وضعیت فوق‌العاده مواجه هستیم، مطرح می‌شود. همچنین اعجاب می‌تواند در امور منفی، مثبت، نیک‌پنداری، بزرگ‌پنداری و بدپنداری مطرح باشد و انسان را دچار اعجاب و شگفتی کند.

 

وی افزود: در برخی از آیات قرآن نیز آمده است که برخی از حرف‌ها به دلیل جدید و نو بودن اعجاب‌انگیز است و این اعجاب‌انگیز بودن می‌تواند به خانواده آسیب بزند. گاهی حسن و زیبایی یک فرد مثل یک بازیگر اعجاب‌انگیز می‌شود و باعث می‌شود مقاومت انسان شکسته شود.  

 

این عضو هیئت علمی تصریح کرد: وقتی با اعجاب (چه از طریق امکانات، سخن، زیبایی و ...) مواجه باشید، می‌بینید که از چند جا آسیب تهدید می‌کند؛ اولی، بزرگ‌پنداری است، راه مقاومت در این مسئله، این است که بزرگی و عظمت مورد خدشه قرار بگیرد. در واقع در این زمینه، برخورد‌های خشن جواب نمی‌دهد و نیاز به کار فرهنگی است. وجه دیگر در اعجاب، کثرت است یعنی اینکه تعداد و عدد برای انسان شگفت‌انگیز می‌شود و باعث می‌شود مقاومت انسان فرو بریزد. مثلاً وقتی گفته می‌شود، چند صد میلیون از یک هشتگ در فضای مجازی منتشر شده است و یا تعداد آدم‌های زیادی که پیرو یک ایده هستند، این عدد دلیل بر درست بودن نیست و نباید با بزرگی عدد و کثرت آن دچار اعجاب شویم و اگر هم باعث اعجاب شد، نباید آن را معیاری برای درست بودن بدانید. براساس آیه «قُلْ لَا یَسْتَوِی الْخَبِیثُ وَالطَّیِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ الْخَبِیثِ» مبنا باید خبیث و طیب بودن باشد.  

 

وی در ادامه بیان کرد: ممکن است به خانواده‌هایی که می‌خواهند مذهبی و متدین باشند، برچسب اُمُل بودن و در اقلیت بودن زده شود که در صورت پذیرفتن آن، خانواده آسیب خواهد دید؛ بنابراین خانواده برای مقاوم بودن نباید عدد و کثرت را معیار ارزشگذاری بداند، البته در جنگ نظامی هم همینطور است و عدد معیار درستی نیست.

 

حجت الاسلام پسندیده با اشاره به روایتی از امام کاظم(ع) گفت: یکی از تعبیر‌هایی که حضرت امام کاظم(ع) به هشام بن حکم اشاره می‌کنند؛ «ثُمّ مَدَحَ القِلَّةَ» است، یعنی خداوند متعال با وجود کثرت و قلتی که وجود دارد، باطل را مذمت کرده است، یعنی معیار خداوند کثرت و قلت نیست، بلکه بر حق و باطل است. خوب است به این مسئله در کشور خودمان هم توجه کنیم که جریان تبلیغی کشورمان چقدر به این موضوع حساس است و آن را مورد توجه قرار می‌دهد، چراکه همین مسائل می‌تواند به خانواده آسیب وارد کند.

 

وی با بیان اینکه یکی از بنیان‌های مقاومت در برابر هجوم مسائل از مرز‌های پنهان صبر در تنهایی است، ادامه داد: یکی از تعبیر‌های دیگر امام کاظم(ع) به هشام این است که؛ «یا هِشامُ، الصَّبرُ علَى الوَحدَةِ عَلامَةُ قُوَّةِ العَقلِ، فمَن عَقَلَ عَنِ اللّه. اعتَزلَ أهلَ الدُّنیا و الرّاغِبینَ فی‌ها، و رَغِبَ فیما عِندَ اللّه، و کانَ اللّه ُ اُنسَهُ فی الوَحشَةِ، و صاحِبَهُ فی الوَحدَةِ، و غِناهُ فی العَیلَةِ؛ و مُعِزَّهُ مِن غَیرِ عَشیرَةٍ؛ اى هشام! صبر بر تنهایى نشانه نیرومندى خرد است. کسى که خدایى بیندیشد، از اهل دنیا و دنیا طلبان کناره گیرد و به آنچه نزد خداست روى آورد و خداوند انیس وحشت او باشد و یار تنهایى و خلوت او و مایه بى‌نیازى او در نیازمندى و عزت و قدرت بخش او بى‌آنکه ایل و طایفه‌اى داشته باشد»؛ بنابراین صبر در تنهایی، به معنی صبر در سلول انفرادی نیست، بلکه مراد تنها بودن در جمع است، یعنی گاهی انسان براساس ایده و منطق زندگی در تنهایی دارد و بقیه به گونه دیگری زندگی می‌کنند.

 

وی تصریح کرد: نکته دیگر در این تعبیر این است که؛ کسی که عقلانیت خداسو داشته باشد، از گروه اهل دنیا کناره‌گیری می‌کند، چون صبر در تنهایی دارد و رغبتش به مسائل الهی است و خداوند انیس او در تنهایی خواهد بود. این مسئله را می‌توان به خانواده‌های مذهبی تعمیم داد، بسیاری از خانواده‌های مذهبی انگار در غربت هستند و اگر صبر در تنهایی نداشته باشند، حذف خواهند شد، چراکه تنها بودن در جمع سخت است و ممکن است مقاومت انسان‌ها شکسته شود.

 

 

حجت‌الاسلام پسندیده در ادامه این نشست به مفهوم وحشت و تنهایی نیز پرداخت و گفت: اگر انسان‌ها احساس تنهایی کنند، مقاومت و پایداری آن‌ها کاهش می‌یابد و در این راستا شجاعت اجتماعی اهمیت می‌یابد و قرآن هم به صراحت به این مسئله تأکید کرده که برخی از آدم‌ها ممکن است مورد سرزنش قرار گیرند و برخی مورد تأیید گروهی قرار گیرند که نباید از سرزنش‌ها دچار ترس شد؛ چون این ترس از ملامت دیگران خانواده مقاوم را تهدید می‌کند و با شجاعت اجتماعی می‌توان ایده حق را پیگیری کرد و این می‌تواند منبع مهم برای تقویت خانواده باشد.

 

رئیس پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی پژوهشگاه قرآن و حدیث تأکید کرد: معارف دینی در رابطه با این مسائل، دست روی عقلانیت و هوشمندی گذاشته است و تحمل اجتماعی، شجاعت اجتماعی و ... با عقل رابطه پیدا می‌کند. امام کاظم(ع) به هشام حکم فرمود؛ «ای هشام! اگر در دست تو گردویی بود و مردم گفتند؛ مروارید است سودی به حال تو ندارد، در حالی که تو خود می‌دانی که آن گردو است و چنان چه آنچه در دست تو است مروارید باشد، ولی مردم بگویند گردو است، این گفته مردم نیز زیانی به تو نمی‌رساند، در حالی که خود می‌دانی که آنچه در دست داری مروارید است.» بنابراین خانواده برای مقاوم بودن باید به این مسئله توجه کند که هر آنچه مردم می‌گوید، ولو تعدادشان زیاد هم باشد، واقعیت نیست، چون از طریق همین عقل باید بداند که چه چیزی واقعیت دارد، چه چیزی تهدید و چه چیزی ارزشمند است و همچنین ملاک رضایت مردم یا رضایت الهی است؟! خانواده‌ای که می‌داند زیست عفیفانه ارزشمند است، بنابراین برایش نباید مهم باشد که کسی او را امل بداند، در غیر این صورت از همین جا آسیب خواهد دید.