هشدار آیه 195 سوره بقره به آلوده‌کنندگان هوا

تقی متقی، نویسنده کتاب «اخلاق زیست محیطی پیامبر اکرم(ص)» و مسئول مرکز مطالعات و تحقیقات حوزه نمایندگی ولی فقیه در جهاد کشاورزی، در گفت‌وگو با ایکنا، به تشریح نگاه دیدگاه اسلام در خصوص آلودگی هوا پرداخت و گفت: اگر به دوران پیامبر(ص) و ائمه معصومین بنگریم معضلی به عنوان آلودگی هوا وجود نداشته است و وقتی موضوعی وجود نداشته باشد احکام مستقیمی برای آن وضع نمی‌شود؛ به همین دلیل به طور کلی در قرآن کریم و سخنان معصومین(ع) به صورت مستقیم در رابطه با آلودگی هوا با گازهایی که امروزه معضلی در جهان شده، مواجه نیستیم.

وی تصریح کرد: در اسلام کلیات و قواعدی وجود دارد که مسئله آلودگی هوا نیز مشمول همین قواعد می‌شود. به طور کلی در اسلام تأکید بر مراقبت از محیط زیست است. همچنین سخنان فراوانی از معصومین(ع) مطرح شده است که جزء به جزء عناصر محیط زیست را مورد اشاره قرار دادند و مثلاً مطرح کرده‌اند که آب را آلوده نکنید، زیر درخت میوه نجاست نریزید و ... .

قاعده لاضرر و لاضرار فی الاسلام

متقی ادامه داد: در اسلام قاعده‌ای به نام «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» داریم. براساس این قاعده هیچ کس نباید به خود و دیگران ضرر بزند. یعنی انسان باید منفعت خود را در نظر بگیرد اما نباید توجه به این منفعت موجب زیان دیدن دیگران شود. قواعد مشابه این قاعده نیز در اسلام وجود دارد. پس براساس این قاعده اگر کارخانه‌ای دود ایجاد کند و موجب آلوده شدن هوا شود حکومت اسلامی می‌تواند جلوی این مسئله را بگیرد و اعلام کند که چون این دود با آلوده کردن هوا به انسان‌ها و سایر موجودات آسیب می‌رساند باید با نصب فیلتر و اقدامات پیشگیرانه جلوی وارد شدن این صدمه به مردم و محیط زیست گرفته شود.

این پژوهشگر حوزه محیط زیست در اسلام با تأکید بر اینکه قواعد حمایت کننده از محیط زیست در اسلام کم نیستند، گفت: در حکومت اسلامی ولی فقیه حاکم است و در کنار یکسری دستورات مثل نماز و روزه و ... که واجب است، ولایت فقیه هر جا شخصی حقیقی و حقوقی بخواهد به دیگران ضرر و زیان وارد کند، می‌تواند با وضع قوانین جدید جلوی وارد آمدن زیان به مردم را بگیرد.

وی حمایت از محیط زیست و سلامت مردم را از وظایف حکومت اسلامی برشمرد و گفت: تا جایی که ممکن است در اخلاقیات دینی سفارش شده است که به هم صدمه وارد نکنید؛ ولی متأسفانه بسیاری به این مسئله توجه نمی‌کنند.

متقی به قاعده «کلما حکم به العقل حکم به الشرع » نیز اشاره کرد و گفت: این قاعده در فقه بسیار معروف و مورد استفاده است. براساس این قاعده اگر ما در دستورات دینی بگردیم و حکم صریحی در مورد موضوعی پیدا نکنیم، می‌توانیم به این قاعده مراجعه کنیم که می‌گوید آنچه عقل به آن حکم می‌کند، شرع هم آن را تأیید می‌کند. یعنی وقتی ما براساس عقل می‌بینیم که فلان خودرو با دودی که تولید می‌کند مردم را بیمار و به محیط زیست صدمه وارد می‌کند و عقل سلیم هم بر زیان‌آور بودن این دود تأکید دارد، طبیعتاً شرع هم تولید چنین دودی را حرام می‌داند.

وی با اشاره به آیه 195 سوره مبارکه بقره که می‌فرماید: «وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ؛ خود را با دست ‏خود به هلاكت ميفكنيد» گفت: آنچه مطرح شده است یک قاعده کلی است و می‌توان بر هر موضوعی که این قاعده بر آن مترتب است اعمال کنیم. آلوده کردن هوا مصداق همین آیه است و هشدار داده که به دست خودمان داریم خودمان را به هلاکت می‌اندازیم و از بین می‌بریم. میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا به حدی در کشور ما بالاست که مرکز پژوهش‌های مجلس اسلامی اعلام کرده است این فوتی‌های ناشی از آلودگی هوا در کشور با تلفات ناشی از تصادفات جاده‌ای برابری می‌کند.

متقی افزود: افرادی که به دلیل آلودگی هوا می‌میرند مرگ آنها فرانرسیده اما به دلیل قصور افراد، کارخانه‌ها، اتومبیل‌ها و ... با ابتلا به بیماری‌های قلبی، عروقی و تنفسی جانشان را از دست می‌دهند و خسارت مالی زیادی نیز در اثر آلودگی هوا بر سلامت مردم کشور وارد می‌شود.

این پژوهشگر حوزه محیط زیست در اسلام تصریح کرد: مسائل مربوط به محیط زیست برای همه روشن است و همه می‌دانند که آلودگی هوا چه لطمات شدیدی به انسان‌ها وارد می‌کند. این لطمه به گیاهان، حیوانات، خاک و تمام موجودات زنده وارد می‌‌شود و باید تا حد ممکن از طریق نظرات کارشناسان برای پیشگیری از آن اقدام کرد.

هر چه عقل حکم می‌کند شرع هم حکم می‌کند

این پژوهشگر محیط زیست تصریح کرد: اسلام می‌گوید جایی که بشر می‌تواند برنامه‌ریزی کرده و با اندیشه خود راهکاری پیدا کند که مشکلات اینچنینی را رفع کند، باید این کار را انجام دهد و این دستور دینی است و هر آنچه عقل در مقابله با آلودگی هوا حکم می‌کند، در واقع حکم شرع نیز هست. لذا باید هم مردم از جمله صاحبان خودروها، کارگاه‌ها و ... که کارها و فعالیتشان موجب آلودگی هوا می‌شود واقف باشند که دارند با جان انسان‌ها بازی می‌کنند و همانطور که حق و حقوق مالی دیگران مهم است و اسلام اجازه نمی‌دهد حقوق دیگران زائل شود، حق تنفس هوای سالم را هم اجازه نمی‌دهد از مردم گرفته شود.  

وی افزود: هم خود شخص در این مسئله وظیفه دارد که هوا را آلوده نکند و هم قانون و حاکمیت وظیفه دارد که جلوی آلوده‌کنندگان محیط زیست را بگیرد. البته این مسئله معضلی در کشور است که 21 نهاد و سازمان در این رابطه مسئولیت دارند تا مردم هوای پاک و تمیز تنفس کنند اما متأسفانه به هر دلیلی برخی از این نهادها به وظایف خود عمل نمی‌کنند و همین مسئله باعث شده دود این مسئله به چشم مردم برود؛ این نهادها واقعاً مسئول هستند و باید برای کاهش این آلودگی برنامه‌ریزی دقیق انجام دهند.

نویسنده کتاب «اخلاق زیست محیطی پیامبر اکرم(ص)» تصریح کرد: ما چون مسلمان هستیم و از دیدگاه اسلامی آنچه خدا به بشر داده امانت است باید در حفاظت از محیط زیست پیشتاز جهان باشیم چراکه در هیچ دینی تا این حد بر مراقبت از محیط زیست تأکید نشده است. در اسلام تأکید شده است که درختان میوه‌دار را قطع نکند که اگر قطع کنید خداوند شما را به عذاب شدیدی دچار می‌کند؛ وقتی چنین تأکیدی در روایات اسلامی داریم، اگر کسی هوا را آلوده کند، واضح است که چه مجازات بزرگی برای فرد آلوده کننده در پی دارد.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی