لزوم توجه جدی‌تر به نگاه محیط زیستی اسلام

حجت‌الاسلام عزیزالله فهیمی، مدرس درس خارج فقه محیط زیست و دانشیار دانشگاه قم در گفت‌وگو با ایکنا، به تبیین دو نگاه غالب به محیط زیست پرداخت و گفت: در حل مصائب زیست محیطی دو نگاه وجود دارد. نگاه اول نگاه غربی و نگاه دوم نگاه اسلامی است، به عبارت دیگر یک نگاه، ابزاری و دیگری ارزشی است.

وی تشریح کرد: در نگاه ابزاری، توجه به سود و زیان است. مثلاً در خصوص جنگل‌ها اگر نگاه، ابزاری و هدف کسب سود باشد، درختان قطع می‌شوند تا تجارت چوب صورت گیرد تا کارخانه‌ها فعال باشند، اما در نگاه اسلامی به خاطر این اعتقاد که «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» همه آفریده‌ها نعمات الهی هستند و اگر نیاز ضروری نباشد، نمی‌توان این درختان را قطع کرد. در نگاه ارزشی اسلام حتی اگر نیاز ضروری وجود نداشته باشد شکار کردن حرام می‌شود و کسی که برای شکار تفریحی می‌رود چون این نوع شکار حرام است و سفر او سفر معصیت است، نباید نمازش را شکسته بخواند، بلکه باید نمازش را کامل بخواند.

این عضو کارگروه فقه محیط زیست به روایتی از امام رضا(ع) اشاره کرد و گفت: امام رضا(ع) از محلی عبور می‌کردند؛ دیدند که سیبی را گاز زده و بر زمین انداخته‌اند؛ حضرت فرمودند که به این اسراف می‌گویند. فرد نمی‌تواند بگوید مثلاً پول آب یا پول مواد غذایی را خودم پرداخت می‌کنم، پس هر طور که بخواهم استفاده می‌کنم. خیر؛ اسراف گناه است چون در نگاه ارزشی، آن سیب، آب و هر آنچه خدا آفریده ارزش دارد. نباید آب را آلوده و بیش از نیاز استفاده کرد.

آرامش در استنشاق هوای پاک است

وی ادامه داد: در مسئله آلودگی هوا نیز با همین نگاه ابزاری و ارزشی مواجه هستیم. امام صادق(ع) می‌فرمایند اگر آرامش می‌خواهید، آن را در چند چیز جستجو کنید که یکی هوای پاک برای استنشاق است. در نگاه اسلامی مطرح می‌شود که باید هوای سالم داشته باشیم چون آلوده کردن هوا مثل همان سیبی است که بیرون می‌اندازید و هوا نعمت الهی است و باید پاک باشد.

تولید وسایل دودزا حرام است

این استاد درس خارج فقه محیط زیست در خصوص احکام مربوط به آلوده کردن محیط زیست به خصوص آلوده کردن هوا نیز گفت: احکامی که در این خصوص وجود دارد، احکام تکلیفی است یعنی واجب است به خاطر اینکه ریه بچه‌های ما مشکل پیدا نکند، عمر مفید آنها کاهش پیدا نکند، بیمار نشوند و ... از هوای سالم مراقبت کنیم. بنابراین جلوگیری از استفاده از وسایل دودزا، واجب و تولید وسایل دودزا حرام می‌شود.

وی ادامه داد: حتی اگر معامه‌ای در خصوص موادی که آلودگی زیاد در محیط زیست ایجاد می‌کند صورت گیرد، بنابر حکم وضعی و با حکم تکلیفی آن معامله باطل و فاسد می‌شود. بنابراین دولت وظیفه دارد با برقی کردن وسایل موتوری و جلوگیری از تردد موتورسیکلت‌ها و ماشین‌های دودزا این رفاه را برای مردم فراهم کند.

فهیمی اظهار کرد: باید از فعالیت بسیاری از کارخانه‌هایی که دود و آلودگی ایجاد می‌کند مثل کارخانه‌های کچ و سیمان که ذرات گچ و سیمان را در هوا منتشر می‌کنند، اجتناب شود و صاحبان کارخانه‌ها اجبار شوند که از فیلتر استفاده کنند و کارخانه خود را به مناطقی که سکنه کمتری دارد مثل بیابان‌ها منتقل کنند.  

چه قدر در حوزه‌های علمیه محیط زیست تدریس می‌شود

وی در پاسخ به این سؤال که روحانیون و مبلغان دینی ما چه قدر با نگاه اسلام به مسائل زیست محیطی آشنا هستند؟ گفت: حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «النّاسُ أعْداءُ ما جَهِلوهُ؛ مردم دشمن آن چيزى هستند كه نمى‌دانند». وقتی مردم ما در خصوص مسائل زیست محیطی و نگاه اسلام به این مبحث مهم اطلاعاتی ندارند به محیط زیست توجه نمی‌کنند. در خصوص هوای پاک نیز متأسفانه اکثر مسئولان، مردم و حتی روحانیون کم‌توجه هستند، به خاطر اینکه اهمیت مسئله را نمی‌دانند. اکنون در حوزه‌های علمیه ما مباحث مربوط به نماز، طهارت، زکات، بئر و ... ارائه می‌شود، اما آیا به همین مقدار که به این دروس از سوی طلاب و اساتید توجه می‌شود، به مسئله نگاه اسلام به محیط زیست هم توجه می‌شود؟ چه قدر توجه به فضای سبز، حفظ جنگل‌ها و طراوت هوا در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود؟ پاسخ این سؤال تقریباً صفر است.

طلاب متخصص محیط زیست تربیت می‌شوند

این عضو کارگروه فقه محیط زیست با اشاره به تشکیل کارگروه فقه محیط زیست در سازمان محیط زیست گفت: رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و معاون آموزش این سازمان معتقدند باید طلابی با تخصص محیط زیست در حوزه‌های علمیه آموزش داده شود تا در هر استان خانه محیط زیست داشته باشیم و مردم را نسبت به مسئله محیط زیست حساس کنیم.

فهیمی افزود: مرحوم شهید بهشتی بعد از انقلاب به مدرسه فیضیه تشریف بردند و گفتند «مردم همه می‌گویند حی علی‌الصلاه اما من امروز می‌گویم حی علی‌القضاء چرا که قضاتی که طبق نظر اسلام بتوانند قضاوت کنند کم داریم بنابراین باید قضاتی با این علم تربیت کنیم. امروز هم باید گفت باید بگوییم «حی علی محیط زیست» چراکه بحران‌های محیط زیستی زمینه‌ساز بحران‌ها و خطراتی است که در آینده گریبانگیر نظام اسلامی می‌شود. زمانی که جنگ تحمیلی بود گفته می‌شد که تمام همت و تلاشمان باید به مسئله جنگ اختصاص داده شود و سایر کارها در اولویت نیست اکنون هم وضعیت محیط زیست مسئله اول است. مرحوم پروفسور کردوانی می‌گفتند در آینده با جنگ استان‌ها بر سر منابع آبی مواجه خواهیم شد، بنابر این باید توجه به حفظ محیط زیست را به اولویت اول تبدیل کنیم.