احوال گذشتگان را مایه عبرت قرار دهیم

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدهادی سهرابی، مدرس حوزه علمیه، لرستان در ‏گفت‌وگو با ایکنا از لرستان با اشاره به توصیه امیرالمؤمنین به عبرت گرفتن از احوال و اوضاع گذشتگان گفت: در خطبه ۸۸ نهج‌البلاغه می‌خوانیم: «أَمَّا ‏بَعْدُ، فَإِنَّ اللَّهَ لَمْ يَقْصِمْ جَبَّارِي دَهْرٍ قَطُّ إِلَّا بَعْدَ تَمْهِيلٍ وَ رَخَاءٍ، وَ لَمْ يَجْبُرْ عَظْمَ ‏أَحَدٍ مِنَ الْأُمَمِ إِلَّا بَعْدَ أَزْلٍ وَ بَلَاءٍ، وَ فِي دُونِ مَا اسْتَقْبَلْتُمْ مِنْ عَتْبٍ وَ مَا اسْتَدْبَرْتُمْ ‏مِنْ خَطْبٍ مُعْتَبَرٌ، وَ مَا كُلُّ ذِي قَلْبٍ بِلَبِيبٍ وَ لَا كُلُّ ذِي سَمْعٍ بِسَمِيعٍ وَ لَا كُلُّ [ذِي نَاظِرٍ بِبَصِيرٍ؛ اما بعد، خداوند سبحان، جباران روزگار را در هم ‏نشكست، مگر آن‌گاه كه مهلتشان داد كه روزگارى در آسايش و ‏شادخوارى بگذرانند و استخوان شكسته هيچ ملتى را نبست مگر بعد از بلاها ‏و سختی‌هايى كه به آنها رسيد. در آن دشواری‌ها كه به آن‌ها روى نهاده‌ايد و ‏آن رنج‌ها و بلاها كه از آنها پشت گردانيده‌ايد شما را پند و عبرت است. نه ‏هر كه دلى در سينه دارد خردمند است و نه هر كه گوشى براى شنيدن دارد ‏شنواست و نه هر كه چشمى براى ديدن دارد بيناست.»

در یک نگاه کلی این خطبه در سه بخش بیان شده ‏است؛ بخش اول مربوط به اوضاع فرهنگی مردم قبل از بعثت و در ‏بخش دوم به برخی آثار و برکات بعثت پیامبر اکرم(ص) اشاره شده و در ‏بخش سوم نیز حضرت در جمع‌بندی نکاتی را از باب تذکر و تنبّه به ‏مخاطب گوشزد می‌کنند. ‏

در بخش اول امیرالمؤمنین(ع) بیان می‌کنند که فاصله بعثت پیامبر ‏خاتم از پیامبران قبل از خود چون طولانی شده بود و مردم چون از تعالیم و ‏حضور انبیا محروم شده و دور افتاده بودند، بنابراین در خوابی سنگین و طولانی ‏رفته بودند و اوضاع بدی از نظر فرهنگی بر مردم حاکم شده بود تا جایی که ‏در روابط اجتماعی و خویشاوندی آنان نیز نمود پیدا کرده بود و پیامدهای ‏زیادی در نبود پیامبری الهی به‌وجود آمده بود.‏

سپس امیرالمؤمنین(ع) تشریح می‌کنند که در این اوضاع ‏نابسامان بود که خداوند عزیزترین بنده خود را در میان مردم عرب به رسالت ‏مبعوث کرد که جامعه را سامان بخشید و در پی آن آثار و برکات فراوانی بر ‏مردم سرازیر شد.‏

در بخش سوم حضرت به تذکراتی رو آورده‌اند که ‏در آنها به اعتبار و عبرت گرفتن از احوال و اوضاع گذشتگان توصیه ‏کرده‌اند. حضرت علی(ع) می‌فرماید انسان باید در احوال ‏گذشتگان خود مطالعه کند و بداند که هر انسان در گرو اعمال خویش است ‏همان‌گونه که پدران و اجداد ما چنین بودند.‏

حضرت ادامه می‌دهد همان‌طور که ما ‏گوش و چشم و دلی داریم برای شنیدن و دیدن و درک کردن؛ گذشتگان ما ‏نیز چنین بودند و سپس متذکر می‌شود آنچه مهم است این است که انسان ‏باید مراقب باشد که مبادا آنچه گذشتگان را فریفت، شما را نیز بفریبد. ‏

با عنایت به مطالبی که گذشت چه بسا منظور حضرت آن است ‏که مبادا انسان با غفلت و بی‌توجهی از احوال گذشتگان عبرت نگیرد و یا با ‏بی‌اعتنایی به تعالیم و تذکرات انبیا در ضلالت و هلاکت فرو رود.‏

خلاصه آنکه حضرت در این خطبه مخاطب را تنبه و توجه ‏می‌دهد به اینکه ابتدا در احوال و اوضاع گذشتگان مطالعه و تأمل کند و ‏سپس آثار و برکات تعالیم انبیا را بداند و آنچه گذشتگان را از مسیر بعثت ‏منحرف کرد مایه عبرت خود قرار دهد.‏