«رحمت واسعه»؛ اثری خوشخوان با هدف تربیت اخلاقی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «رحمت واسعه» نوشته حضرت آیت‌الله العظمی بهجت(ره) صبح امروز، 7 اردیبهشت‌ماه با حضور محمدرضا سنگری و محمد اسفندیاری از منتقدان و پژوهشگران حوزه کتاب‌های دینی در بنیاد دعبل خزاعی برگزار شد.

سنگری در این نشست گفت: عنوان کتاب «رحمت واسعه» با اشارات قرآنی همراه است و 351 صفحه بوده و از سوی مؤسسه فرهنگی البهجة در قم در سال 1394 به چاپ رسیده است. همچنین عنوان این اثر از نقلی که از ملافاضل دربندی شده، گرفته شده است. بخش اول آن مقدمه، بخش دوم گزیده‌ای از بیانات حضرت استاد و بخش سوم نیز به پرسش‌ها و پاسخ‌ها اختصاص یافته است و بخش دوم اصلی‌ترین بخش این کتاب را شامل می‌شود.

وی افزود: اگر در این نشست نقدی بر کتاب «رحمت واسعه» می‌شود، منافاتی با شخصیت آیت‌الله العظمی بهجت ندارد و اگر نکاتی بیان می‌شود قابل بررسی هستند.

سنگری در ادامه گفت: برخی از مطالب این کتاب یادداشت‌های شاگردان آیت‌الله بهجت(ره) بوده که تطبیق داده شده و اگر احیاناً در این یادداشت‌ها مطالبی نبوده، با سخنرانی‌ها تطبیق داده شده است و همچنین تأییدیه برخی شاگردان معظم‌له درباره مطالب نوشته شده از کارهای خوبی است که در این اثر انجام شده است. توضیحات روشنگر در متن و پاورقی مطالب را گویا کرده و از کژتابی‌های احتمالی جلوگیری کرده است.

وی تصریح کرد: ترجمه عبارات عربی از آیت‌آلله بهجت(ره) نیست و در پاورقی‌ها اضافه شده است. از سوی دیگر مطالبی که مشکوک بوده، از بیان آن پرهیز شده است تا به وی نسبت داده نشود که در این راستا باید از فرزند معظم‌له تشکر کرد.

این منتقد عنوان کتاب را محصول قرائتی از شهادت امام حسین(ع) دانست و گفت: در آیاتی از قرآن نیز به «رحمت واسعه» اشاره شده است، همچنین این کتاب را نباید یک اثر تاریخی خواند، چرا که دقت‌های تاریخی در آن وجود ندارد.

سنگری در بخش دیگر نشست اظهار کرد: وقتی کتاب با این توضیح همراه است که درباره حضرت سیدالشهدا(ع) است، باید مباحث آن نیز این گونه باشد، در حالی که تا صفحه 48 هیچ اشاره‌ای به عاشورا نشده و گاهی به ولایت امیرالمؤمنین(ع) اشاره شده است و از این صفحه به بعد است که اولین اشاره به کربلا مطرح می‌شود و در بخش پرسش و پاسخ‌ها نیز این گونه است.

وی با تأکید بر اینکه امیدوارم در چاپ بعدی این کتاب بازنگری و اشکالات آن رفع شود، گفت: در صفحه 51 این کتاب استنباطی از روایت شده که عکس آن صحیح است و استاد این گونه بهره گرفته؛ «علیرغم علم به کشته شدن، در جنگ باقی بمانید، بهتر است»، روایت این گونه است؛ «اگر احساس کنید کشته می‌شوید، میدان جنگ را ترک کنید».

سنگری ادامه داد: در صفحه 52 نیز عنوان شده که «سند خرید کربلا را به خط کوفی به بنده دادند»، اگر این گونه باشد باید این سند پیدا شود که به نظر می‌رسد بعید است که از قرن اول نسخه‌ای و یا حتی کاغذی باقی مانده باشد.

وی افزود: امام حسین(ع) قبل از حادثه کربلا، این سرزمین را به قیمت 60 هزار درهم از بنی اسد خریدند و فرمودند؛ من نمی‌خواهم خونم در زمین غصبی ریخته شود.

این منتقد گفت: در صفحه 59 حضرت استاد اشاره به زهر بن قیس دارد که از همراهانی است که سر مبارک حضرت سیدالشهدا(ع) را حمل می‌کند و در مجلس عبیدالله گزارش می‌دهد که کاملا اشتباه است؛ چرا که زهر بن قیس در مجلس یزید گزارش داد.

اسفندیاری نیز در ابتدای سخنان خود این کتاب را از افاضات شفاهی مرحوم آیت‌الله العظمی بهجت(ره) دانست و گفت: این کتاب شامل مطالبی پراکنده درباره امام حسین(ع) است، همین که شامل مطالبی پراکنده است، آن را خوشخوان کرده و این کتاب را می‌توان مصداق «طرائف الحکم» نامید. از سوی دیگر بخشی از این کتاب مربوط به استفتائاتی است که معظم‌له به صورت مکتوب پاسخ داده است.

وی افزود: مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت(ره) این مطالب پراکنده را پیاده‌سازی و جمع‌آوری کرده است تا به شکل کتاب درآید. گروهی این کار را عهده‌دار شده‌اند که برای آن زحمت زیادی کشیده‌اند که می‌توانستند مقتلی مستقل بنویسند، در حالی که فداکاری کرده‌اند و این کتاب را با مستندسازی، اعراب آیات و روایات، ترجمه آنها، فهرست منابع و مقدمه خوب و چاپ منحصر به فرد سامان داده‌اند.

اسفندیاری ادامه داد: این کتاب خارج از استاندارد چاپی است و شکل چاپ آن همانند دوره قاجار و سنتی است که اغلب مخاطبان آن را می‌پسندند.

این منتقد با اشاره به محتوای کتاب «رحمت واسعه» بیان کرد: معظم‌له در این کتاب در باب امام حسین(ع) سخن گفته و چندان عهده‌دار بیان مسائل تاریخی نبوده است و به نتایج و نکته‌های اخلاقی می‌اندیشیده، از این رو دقت‌های تاریخی ندارد؛ چرا که هدف تزکیه و تربیت بوده است.

اسفندیاری تصریح کرد: نکته دیگر درباره مطالب شفاهی کتاب است که به نظر می‌رسد به صورت سینه به سینه نقل شده، از جمله نقل «رحمت واسعه» که در هیچ یک از کتاب‌ها نیامده است و می‌گوید؛ فاضل دربندی در حرم امام حسین(ع) با صدای بلند می‌گوید؛ یا حسین(ع) به حق مادرت زهرا(س) شمر را شفاعت مکن. وقتی از او سؤال می‌شود که آیا شفاعت شمر ممکن است؟ فاضل پاسخ می‌دهد، چرا ممکن نیست؟ همه تحت رحمت واسعه هستند.

وی در ادامه بحث خود به نقل حدیث اشاره و عنوان کرد: در علم‌الحدیث، دانشوران شیعه از ائمه اطهار(ع) سؤال کرده‌اند که آیا نقل حدیث به معنا جایز است یا نه؟ که پاسخ مثبت است و روایت شده که اگر حدیثی از ما شنیدید نقل به معنا کنید با این دقت که به خود حدیث لطمه وارد نشود. در این کتاب نیز برخی احادیث از آیت‌الله بهجت(ره) نقل شده و عین حدیث نیز در پاورقی آمده که تفاوت‌های بسیاری را نشان می‌دهد.

این منتقد ادامه داد: کتب اربعه شامل «الکافی»، «کتاب من لایحضره الفقیه»، «تهذیب الاحکام» و «الاستبصار فِیمَا اختُلف مِن الاخبار» است که در این اثر به اشتباه کتاب دوم «من لایحضره الفقیه» عنوان شده که اشتباه است و بسیاری گمان می‌کنند واژه کتاب در ابتدای «من لایحضره الفقیه» اضافی است، در حالی که جزء عنوان کتاب است. اشتباه دیگری که در این اثر وجود دارد این است که صاحب کتاب «مروج الذهب» را که علی‌بن‌حسین مسعودی است، شیعه تلقی شده؛ در حالی که دو نفر به این اسم وجود دارد که یکی شیعه و دیگری اهل سنت است، آنکه شیعه است، عنوان کتابش «اثبات الوصیه» است که منشأ این اشتباه نیز نجاشی است که در کتابش این اشتباه را دچار شده.

وی تأکید کرد: مطالبی که در این کتاب آمده به نظر می‌رسد برای مجالس خاصی بوده و اگر معظم‌له می‌دانست این گفتارها قرار است کتاب شود، دقت بیشتری می‌شد و از سوی دیگر شأن مخاطبان نیز متفاوت است.

اسفندیاری در ادامه گفت: برخی معتقد هستند چاپ و انتشار یادداشت‌های یک فرد پس از مرگش اشتباه است؛ چرا که بسیاری از این یادداشت‌ها حاشیه‌هایی است که نویسنده می‌نگارد و یا مطالبی را برای مطالعات بعدی یادداشت می‌کند؛ از این رو به نظر می‌رسد اگر معظم‌له می‌دانست که قرار است این کتاب چاپ شود دقت بیشتری می‌کرد؛ چرا که زبان نوشتار همیشه دقیق‌تر از زبان گفتار است.

سنگری در پایان این نشست اظهار امیدواری کرد که کتاب «رحمت واسعه» در ویرایش و چاپ‌های بعدی مورد بازنگری دقیق قرار گیرد.

گزارش این نشست را در اینجا ببینید.