«قرائت متدبرانه»؛ پیشنهادی برای کرسی‌های تلاوت قرآن
رضا نباتی از مؤلفان کتاب‌های درسی قرآن وزارت آموزش و پرورش طی یادداشتی بر ضرورت سنت قرائت متدبرانه در کرسی‌های تلاوت قرآن، محافل و مجالس تأکید کرد.
رضا نباتی، کارشناس برنامه درسی قرآن دفتر تألیف کتب درسی و از مؤلفان کتاب‌های درسی قرآن وزارت آموزش و پرورش طی یادداشتی با موضوع اینکه «قرائت متدبرانه را دریابیم» به جای خالی این سنت علوی در کرسی‌های تلاوت قرآن، محافل، مجالس و مسابقات قرآن اشاره کرده است و بر ضرورت این امر به عنوان نیاز امروز جامعه تصریح کرده است.
متن این یادداشت در ذیل آمده است؛
«جای خالی سنت علوی «قرائت متدبرانه» در فعالیت‌های قرآنی به ویژه کرسی‌های تلاوت قرآن کریم پر شود.
علی‌رغم سابقه طولانی ۱۴۰۰ ساله قرائت متدبرانه، اما جای خالی این سنت علوی در کرسی‌های تلاوت قرآن و محافل و مجالس و مسابقات کاملاً خالی است. درحالی‌که قرائت و تلاوت متدبرانه و استماع آن امروز یک نیاز است و تشنه‌کامان هدایت، همچنان در حسرت جرعه‌ای از زلال زمزم نور، آتش حسرت در وجودشان زبانه می‌کشد.
در خطبه ۸۰ کتاب شریف نهج‌البلاغه از امیرالمؤمنین امام علی(ع) نقل شده است «ذٰلِكَ القُرآنُ، فَاستَنطِقوهُ، وَ لَن يَنطِقُ، وَ لٰكِن اُخبِرُكُم عَنهُ، ألا إن فيهِ عِلمِ ما يَأتی وَ الحديثُ عَنِ الماضی وَ دَواءُ دائكُم وَ نَظَرَ ما بَينِكُم»
«این قرآن است؛ پس از او بخواهید برای شما سخن بگوید (و اشارات، لطایف و حقایق را با شما در میان بگذارد)، اما این کتابی نیست که آنچه دارد با شما بازگو كند؛ بلکه زبان این کتاب من هستم و می‌توانم آن را به سخن درآورم و به شما خبر دهم که در قرآن، دانستنی‌ها برای آینده فراوان است و از گذشته نیز تجربه‌ها می‌آموزد درمان دردهای شما همواره در آن موجود و راه بهم پیوستن گسسته‌ها در آن مشهود است».
یعنی می‌فرماید «ما باید این قرآن کریم را به نطق دربیاوری،؛ چراکه قرآن پاسخگوی تمامی نیازهای شما برای همیشه است البته اگر آن را به نطق درآورید».
خطبه ۸۶ نهج‌البلاغه یکی از شگفت‌انگیزترین خطبات است که در عظمت، همتای خطبه متقین است. ایشان الگوی به نطق درآوردن آن را نیز در ادامه ارائه می‌کنند. کافی است در دقت و توجه به این خطبه و سایر احادیث شریف، تنها به محتوا و «دانش مفهومی» نپردازیم؛ بلکه به «دانش روشی» مستطر در آیه و حدیث هم توجه کنیم.
هرچند فاصله ما با امیرالمؤمنین(ع) و امامان معصوم(ع) فرسنگ‌ها فاصله است، اما آنان مبین، مفسر و الگوی عملی قرآن کریم برای ما هستند و ما به مصداق «آب دریا را اگر نتوان کشید، هم به قدر تشنگی باید چشید» باید از ایشان تبعیت کنیم.
ازاین‌رو اگر شیوه مراجعه ما نیز به قرآن کریم در تلاوت و قرائت و حفظ متدبرانه باشد، هم قرآن کریم را به سهم درک و فهم و معرفتمان به نطق درآورده این و هم از دریای بیکران قرآن و عترت هم‌زمان بهره‌های وسیع و عمیق تربیتی، اخلاقی و اعتقادی برده‌ا‌یم.
حضرت امیر(ع)، خودشان نمونه‌هایی را ارائه و اجرا فرموده‌اند که از آن جمله آیات ابتدایی «مناجات امیرالمؤمنین(ع) در مسجد کوفه» با موضوع معاد است. این تلاوت حضرت، شامل هشت قطعه، از هشت سوره و حدود ۱۶ آیه می‌شود. این آیات در صفحات ۱۲۰ و ۱۲۱ کتاب درسی قرآن پایه هشتم همراه با رمزینه سریع پاسخ منتشر شده است.
یا باز به نمونه دیگر می‌توان به تلاوت آیات ۸۷ و ۸۸ سوره انبیاء و آیه ۵۹ سوره انعام در نماز غفیله اشاره کرد که در آنجا هم این سه آیه یک منظومه مشترک را تشکیل می‌دهند.
اگر در همین نمونه‌ها دقت و از آن الگو گرفته و این سبک تعمیم داده شود، خواهیم دید که حتی این الگو تا چه حد قابلیت ارائه در مجامع قرآنی، دینی و مذهبی و حتی رشته‌ای مستقل در مسابقات قرآن تا مرحله بین‌المللی قرآن را نیز خواهد داشت؛ چراکه قرآن کریم، سخن خدا و قاری قرآن، سخنگوی خداست. البته سخنگو نباید تنها در اتخاذ روش و موسیقی کلام که در تعیین و چینش کلام برای تحقق هدف خاص و روشنی باید برنامه‌ریزی و اجرا کند.
اگر فضه خادمه حضرت زهرا(س) جز با قرآن، سخن نمی‌گفت؛ آیا قاری قرآن نمی‌تواند جز با قرائت قرآن، سخنرانی کند و ناطق قرآن باشد؟
پیامبر اکرم(ص) فرمودند «اِذَا التَبَسَت عَلَیکُمُ الفِتَنُ، کَقِطَعِ الَّیلِ المُظلِمِ فَعَلَیکُم بِالقُرآنِ؛ هنگامی که فتنه‌ها، همچون پاره‌های شب تاریک، شما را در خود پیچید، بر شماست که به قرآن تمسک جویید» (اصول کافی ج2 ص459)
امروز از آن روزهایی است که ما بیش از همیشه به آیات و مفاهیم و مضامین قرآن نیاز داریم. اما اگر امروز قرآن نمی‌تواند به اصلاح این شرایط کمک کند، حتماً ما در یک جای راه به اشتباه رفته‌ایم و الا «اسلام به کیش خود ندارد عیبی، هر عیب که هست از مسلمانی ماست» غفلت از سنت قرائت متدبرانه، یکی از آنهاست.
اگر امروز مشکل بی‌حجابی جامعه اسلامی را تهدید می‌کند، آیا نمی‌توان با کمک قاریان و حافظان آیات حجاب را مانند نوای اذان به گوش همه رساند تا همه بدانند که حجاب، نص قرآن کریم است و نه یک دستور از سوی یک حکومت و دولت؟!
اگر بخواهیم برخی از این منظومه آیات موضوعی و متدبرانه معرفی کنیم، می‌توان به موارد متعددی ازاین‌دست اشاره کرد:
۱- قرائت متدبرانه با موضوع «زیانکاران»
سوره عصر+ آیه ۱۰۳ تا ۱۰۶ سوره کهف+ آیه آخر سوره حمد
۲- قرائت متدبرانه با موضوع «غدیر و ولایت»
بخش از آیه سوم سوره مائده+ آیات ۶۷ + ۵۵ + ۵۶ سوره مائده+ سوره شرح (آیه آخر)
۳- قرائت متدبرانه با موضوع «مقاومت»
سوره حمد آیه ۶+ آیه ۳۰ تا ۳۳ سوره فصلت+ آیات ۱۳ و ۱۴ سوره احقاف
۵- قرائت متدبرانه با موضوع «نماز»
آیات ۸ تا ۱۴ سوره طه + آیه ۲۸ و ۲۹ سوره رعد + آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره فجر
۶- قرائت متدبرانه با موضوع «حجاب»
آیات ۵۸ تا ۶۱ سوره احزاب+ آیات ۳۲ و ۳۳ سوره احزاب
و یا آیات ۲۷ تا ۳۱ سوره نور+ آیات ۵۸ تا ۶۰ سوره نور
بهتر است برای شروع از مهم‌ترین این آیات یعنی «آیات نامدار» شروع کنیم. چراکه در قرآن کریم بیش از 100 آیه نامدار وجود دارد که عمده این آیات، داستا‌ن‌ها و مطالب حاوی مباحث اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است.
رد پای این آیات مشهور، در سایر سوره‌ها نیز یافت می‌شود. مانند:
۱- داستان میقات حضرت موسی(ع) در کوه طور در سوره بقره آیه ۵۱ و سوره اعراف آیه ۱۴۲
۲- داستان حضرت مریم در سور آل عمران آیه ۴۵ + سوره نساء آیه ۱۵۶+ سوره مریم آیه ۱۶
۳- داستان هجرت پیامبر از مکه به مدینه سوره توبه آیه ۴۰+ سوره بقره آیه ۲۰۷
اگر رویکرد فعالیت‌ها و آموزش‌های قرآنی، رویکرد تربیتی و عملگرایانه و یا هدایت محور باشد، شروع از «مشاهیر آیات» یک ضرورت است که امکان آن به لحاظ فرهنگی فراهم و قابل پذیرش عامه است.
نتیجه بحث
کم نیستند انسان‌هایی که مشتاق نطق قرآن هستند، اما کسانی که بتوانند قرآن را به نطق دربیاورند، هنوز خود را نشناخته و پای در این عرصه جدید نگذاشته‌اند».
این رشته می‌تواند تحولی شگرف در جامعه قرآنی و به ویژه قاریان و حافظان قرآن کریم ایجاد کند که در کنار تمرین قرائت، به وجود معارفی و تدبری و ظرایف و لطایف قرآن بپردازند.
امید است تدبر در قرآن در رشته‌های قرائت و حفظ حضور پررنگ و تأثیرگذار داشته باشد و جامعه قرآنی کشور و ازجمله تشکل‌های مردم‌نهاد قرآنی و نیز ارگان‌های حکومتی چون سازمان و دفتر تبلیغات اسلامی و شورای عالی قرآن کریم زمینه طرح و بحث در این زمینه را در کرسی‌های تلاوت و مجامع علمی و پژوهشی فراهم کنند».
انتهای پیام
شامل : سوره های : نحل ۹۷ ، نساء ۱۲۴ ، اسراء ۱۹ ، طه ۱۱۲ ، انبیاء ۹۴ ، غافر ۴۰
کسب مهارت تدبر ضامن بقای فعالیت های قرآنی است.
اگر درست به تدبر محوری پرداخته شود، مبانی و روش های آموزش و انس با قرآن در کلیه رشته ها تفاوت خواهد کرد. حتی شکل برگزاری کرسی های تلاوت و قرائت متفاوت خواهد بود.
البته اگر اجازه این اتفاق داده شود.
پیشنهاد می شود فعالان قرآنی حوزه تدبر و حوزه قرائت و حفظ با هم در این زمینه نشست داشته باشند و الگو ارایه کنند.
فعالان حوزه تدبر این موضوع را جدی بگیرند.
این موضوع ارزش سرمایه گذاری را دارد و تحولی در جامعه ایجاد خواهد کرد.
ان شاءالله