انتقاد از رفتار تحقیرآمیز و مخرب با علوم انسانی

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست خبری هفتمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی و ششمین دوره جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی، امروز دوشنبه ۱۵ آبان در مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا برگزار شد.

 

حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی، رئیس شورای سیاستگذاری مجمع عالی علوم انسانی اسلامی، در این نشست گفت: علوم انسانی در کشور ما غریب و مظلوم است و کسی به آن توجه کافی نمی‌کند و فرصت‌ سرمایه‌گذاری لازم را به وجود نیامده است و منظورم فقط در این دولت نیست، بلکه دولت‌های قبلی شعار تحول در علوم انسانی را سر داده‌اند، ولی اهداف ما محقق نشده است. لذا در هفتمین کنگره علوم انسانی اسلامی تلاش کرده‌ایم با توجه به ارزیابی که از وضعیت میدانی علوم انسانی اسلامی داریم گام به گام به سمت آنچه با عنوان نقطه مطلوب تعریف شده حرکت کنیم. البته کارهای علمی زمان‌بر هستند و صبر و حوصله زیادی می‌خواهد و هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که طی ده یا بیست سال دانش جدیدی را پایه‌گذاری خواهد کرد.

وی با بیان اینکه در کمتر از پانزده سالی که از برگزاری این کنگره می‌گذرد حدود ۷۰۰ مقاله در حوزه علوم انسانی اسلامی ارزیابی و منتشر شده است، افزود: گفتمان علوم انسانی اسلامی راه خود را در جامعه و دانشگاه‌ها پیدا کرده و امروزه بسیاری از دانشجویان برای نوشتن پایان‌نامه و رساله به سراغ این مقالات می‌روند که باعث افتخار است. این کنگره حرف‌های بهتری از کنگره ششم دارد. کمیسیون‌ها و ارائه مقالات در یک هفته تا ده روز بعد از برگزاری کنگره در شهرهای مختلف برگزار می‌شوند.

 

غلامی تصریح کرد: سرمایه‌گذاری پژوهشی به ویژه در موضوع تحول در علوم انسانی بسیار اندک و در حد صفر است. باید از مسئولان پرسید که سهم بودجه پژوهش علوم انسانی از کل بودجه پژوهش کشور چقدر است. چرا دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی علوم انسانی، بودجه چندانی برای فعالیت‌های پژوهشی و پیراپژوهشی ندارند. گاهی از حمایت‌های صندوق حمایت از پژوهشگران یا حمایت معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور و بنیاد ملی نخبگان استفاده می‌شود، اما این حمایت‌ها بیشتر شبیه یک شوخی است. 

وی با اشاره به سیاست‌زدگی در فضای علوم انسانی گفت: بعضی از جناح‌ها به دنبال استفاده ابزاری از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی علوم انسانی به نفع خود هستند و به همین دلیل نه تنها آزاداندیشی در دانشگاه‌ها کم شده، بلکه سایه نگاه‌های امنیتی بر سر استادان علوم انسانی دیده می‌شود. بسیاری از این تصمیمات را متخصصان درجه یک نمی‌گیرند و پختگی کافی ندارند. متخصصان علوم‌ پایه درک درست و عمیقی از علوم انسانی ندارند و معمولاً رفتار تحقیرآمیز و مخربی با این علوم دارند. 

 

رئیس شورای سیاستگذاری مجمع عالی علوم انسانی، منطق آئین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی را متناسب با عقلانیت حاکم بر علوم انسانی ندانست و افزود: این آئین‌نامه ناقدپرور و نوآورپرور نیست و علوم انسانی را سطحی و کم‌عمق کرده است. برخی از بزرگان فلسفه بعد از سال‌ها مطالعه و تأمل توانستند یک نظریه تحول‌آفرین ارائه کنند. دانشمندان ما در علوم انسانی و اسلامی زمانی می‌توانند نوآوری کنند که با آنها مانند کارمند ادارات رفتار نشود. زمانی که در اوائل دهه ۸۰ دبیر هیئت حمایت از کرسی های نظریه‌پردازی بودم به مسئولان می‌گفتم تا زمانی که بستر طبیعی و مساعد و شوق‌انگیز برای نظریه‌پردازی وجود نداشته باشد، برگزاری کرسی‌های ارائه نظریه فایده ندارد، اما همکاران من ترجیح دادند به جای ایجاد بسترهای نظریه‌پردازی، کرسی‌های ارزیابی نظریاتی را که وجود ندارد تأسیس کنند. 

 

غلامی روند اصلاح و تقویت آیین‌نامه ارتقا را هم غلط دانست و گفت: بعضی مسئولان عمل‌گرای ما نه فقط از علوم انسانی چیز چندانی نمی‌دانند، بلکه حاضر نیستند صورت مسئله را عمیقاً درک کنند. اخیراً یک متن 80 صفحه‌ای را درباره نقد و ارزیابی آئین‌نامه ارتقا برای مسئولان فرستادیم، اما آن مقام مسئولی که می‌خواست درباره آئین‌نامه کاری انجام دهد گفت که حتی یک جمله از این متن مفصل شما را نتوانستم برای درج در آئین‌نامه پیدا کنم. دوست داشتم بگویم ما نجار یا خیاط نیستیم. کار ما یک کار عمیق فکری است. اول آن 80 صفحه را دقیق مطالعه کن و درباره محتوای آن تعمق کافی داشته باش تا به تدریج متوجه شوی اشکال کار کجاست؟ بعد راه را برای اصلاح آئین‌نامه خواهی یافت. 

وی یادآور شد: ارتباط دستگاه‌های تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برای حل مسائل خودشان بسیار کم است یا مراجعه به آنان بیشتر جنبه تشریفاتی و تزئینی دارد. این عدم‌ مراجعه و نداشتن مسئله جدی علمی به فقدان جریان پیدا کردن حکمرانی علمی در ایران برمی‌گردد. در طرف مقابل، دانشگاه‌ها انگیزه چندانی برای حل مبتکرانه مسائل کشور ندارند و این مشکل به فضای مرده و بی‌رمق علوم انسانی و کمبود انگیزه در دانشگاه برمی‌گردد. 

 

غلامی با اشاره به اینکه طی ۱۵ سال گذشته تلاش‌ زیادی برای تحول علوم‌ انسانی صورت گرفته است، افزود: عملکرد مجمع عالی علوم انسانی اسلامی را با دست خالی چه در توسعه فکر علوم انسانی اسلامی و چه در گفتمان‌سازی قابل دفاع می‌دانم، اما مادامی که این رفتارها با تحول در علوم انسانی همراه است، حرکت تحولی جلو نخواهد رفت و در حد مقدمه‌چینی باقی خواهد ماند. کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی به منزله یکی از توابع مجمع عالی علوم انسانی اسلامی و کنگره غیردولتی تاکنون بیش از ۷۰۰ مقاله علمی را در 16 رشته علوم انسانی عرضه کرده است. این ۷۰۰ مقاله، که اغلب با داوری‌های سخت پذیرفته شده، به منبع علمی قابل توجهی برای محققان و دانش پژوهان این عرصه تبدیل شده است.

 

غلامی ادامه داد: در کنار برپایی کنگره، متون علمی گوناگونی را منتشر کرده‌ایم که امروز از آنها به عنوان متن آموزشی یا کمک آموزشی استفاده می‌شود. یکی از مزیت‌های کنگره علوم انسانی اسلامی، توجه جدی به نقد و تضارب آراست. چه تضارب آرا با موافقان این علوم و چه مخالفان این علوم و در طول این پانزده سال آغوش خودمان را به روی نقدهای عالمانه باز کردیم و حتی در برگزاری نشست‌های نقد علوم انسانی اسلامی پیشقدم شدیم. همکاری با محققان دنیای اسلام یکی دیگر از اقدامات کنگره علوم انسانی اسلامی بوده است؛ به طوری که موفق شدیم علاوه بر شناسایی محققان برجسته در زمینه علوم انسانی اسلامی در نقاط گوناگون دنیا، با برخی از آنها رابطه علمی برقرار کنیم. امیدوارم کنگره هفتم یک کنگره ممتاز برای تکمیل راهی باشد که از ۱۵ سال پیش آغاز شده است. 

همچنین در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین احمدحسین شریفی، دبیر علمی این کنگره، درباره فلسفه شکل‌گیری این کنگره و مجمع عالی علوم انسانی اسلامی گفت: سال‌هاست در غرب و ایران و جهان اسلام عده‌ای از مرگ علوم انسانی سخن می‌گویند مخصوصاً در ایران عده‌ای به دلایل مختلف، از بی‌فایده بودن علوم انسانی صحبت می‌کنند و به یک معنا معتقدیم علوم انسانی رایج و غربی که مبتنی بر بنیان‌های معرفتی و انسان‌شناختی اومانیسم و لیبرالیسم است گره‌ای از گره‌های انسان ایرانی و مسلمان نمی‌گشاید و به همین دلیل این علوم چندان نتوانسته اهمیت و فایده‌مندی خود را به جامعه ایرانی و اسلامی نشان دهد و گاه از نگاه برخی اندیشمندان عالم اسلام بی‌فایده تلقی شده‌ است.

 

 

وی افزود: این واقعیت علوم انسانی نیست و بشر نمی‌تواند جامعه را بدون علوم انسانی اداره کند و به تعبیر رهبر معظم انقلاب، علوم انسانی نرم‌افزار انسان‌سازی و تمدن‌سازی است و اگر این نرم‌افزار معیوب باشد، جامعه معیوب را سامان می‌دهد و یک تمدن غیرانسانی را شکل می‌دهد. در قشر روشنفکر کمتر می‌بینید که سخنی از تحلیل علمی و تمدنی از داستان غزه داشته باشند و گویا غزه‌ای در جهان اسلام وجود ندارد. این همه ظلمی که بر مردم غزه می‌رود با تکیه بر مبانی علوم انسانی و دموکراسی غربی است و کسی آنها را نقد نمی‌کند.

وی با اشاره به نگاه اجمالی به دستاوردهای قبلی کنگره گفت: کنگره توانسته در چهارده سال گذشته شبکه‌ای از اندیشمندان علوم انسانی اسلامی را شکل بدهد و نزدیک ۳۳۰۰ اندیشمند و‌ محقق را در کشور شناسایی کرده که با آنها در ارتباط هستیم و بعضاً مقاله برای کنگره می‌فرستند. تعداد کل چکیده مقالات دریافتی در تمام این هفت دوره ۳۸۶۳ مورد و تعداد مقالات پذیرفته شده ۷۰۷ مقاله و تعداد کل داوران ۹۵۰ نفر بوده‌اند. تعداد نشست‌های علمی داخلی برگزار شده بیش از ۱۰۰ نشست و تعداد نشست‌های برگزار شده در خارج از کشور، دو مورد در لبنان و افغانستان بوده است. تعداد مراکز همکار در دوره‌های مختلف این کنگره بیش از ۶۰ مرکز، اعضای شورای علمی کنگره هفتم ۳۸ نفر و اعضای کمیته علمی کمیسیون‌های کنگره هفتم ۱۹۸ نفرند.

 

شریفی تصریح کرد: تعداد چکیده مقالات دریافتی برای کنگره هفتم ۵۱۰ عنوان، تعداد مقالات کامل ۳۳۵ مورد و تعداد کمیسیون‌های کنگره هفتم نیز ۱۵ کمیسیون تخصصی هستند. سه تفاوت برگزاری این کنگره نسبت به کنگره قبلی شامل استفاده از موضوعات و چالش‌های روز جامعه در محورهای فراخوان مقاله، حرکت به سمت استخراج نظام مسائل کمیسیون‌ها و تلاش برای افزایش تولید محصولات و خروجی‌های قابل دسترسی علوم انسانی اسلامی هستند. این کنگرهدوشنبه ۲۲ آبان ۱۴۰۲ در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران برگزار می‌شود و کمیسیون‌های مختلف از ۲۳ آبان تا یکم آذر در تهران و قم تشکیل خواهند شد.