بر مدار علم / از سوگواره علمی فرهنگی امام رضا(ع) تا انتشار آثار علمی جدید

به گزارش ایکنا، در هفته‌ای که گذشت، مقارن با مناسبت‌های ایام آخر ماه صفر، رحلت پیامبر(ص) و شهادت امام حسن مجتبی(ع) و امام رضا(ع) نشست‌ها و محافل علمی به همین مناسبت برگزار شد. از جمله شاهد برگزاری نشست‌های سوگواره علمی فرهنگی امام رضا(ع) بودیم. خبر بد هفته نیز درگذشت ابراهیم علیپور، رئیس پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم پس از دو هفته بستری به خاطر بیماری کرونا بود. در ادامه نگاهی به مهم‌ترین رویدادهای هفته خواهیم داشت؛

میزگردی بررسی شخصیت و تفسیر آیت‌الله تسخیری

از جمله آثار ارزشمند آیت‌الله تسخیری تفسیر «المختصر المفید فی تفسیر القرآن المجید» است که به سفارش استادش شهید صدر طی سی سال به رشته تحریر درآورده است و علی‌رغم اختصار، از غنای کافی برخوردار است. به مناسبت چهلمین روز درگذشت این عالم بزرگ، خبرگزاری ایکنا میزگردی با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی تسخیری، رئیس مرکز گفت‌وگوی ادیان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و حجت‌الاسلام والمسلمین بهمن اکبری، رایزن سابق فرهنگی ایران در عمان برگزار کرد و چگونگی شکل‌گیری، روش و ویژگی‌های این تفسیر را به بحث و بررسی گذاشت.

حجت‌الاسلام اکبری در این مراسم بیان کرد: «المختصر المفید فی تفسیر القرآن المجید» یکی از آثار ماندگار این مرد بزرگ در کنار دیگر آثاری بود که پدید آوردند. ویژگی مهم قلم آیت‌الله تسخیری برخورداری از ادبیات فاخر بود. ایشان معلم ادبیات و استاد ادب عرب بود، به همین علت می‌توانست هم کامل و هم مختصرنویس باشد، زیرا مختصرنویسی کار هر کسی نیست. اختصار به این معنی که در عین حال که مفاهیم کلی را حفظ می‌کنید، به تعبیر معروف «خیر الکلام ما قلّ و دلّ» بنویسید. نگارش با قلت کلمات و کثرت معنا کار هر کسی نیست. این مرد بزرگ در این موضوع با نوشتن تفسیر خود را نشان داد.

حجت‌الاسلام تسخیری نیز ضمن بیان ویژگی‌های آیت‌الله تسخیری اظهار کرد: کمتر دیده‌ام یک مدیر اجرایی بالای ۵۵ تألیف در زمینه‌های مختلف اقتصاد، تمدن، روابط بین‌الملل، فقه، اصول، تفسیر ... داشته باشد و بیش از ۱۷ کتاب را هم ترجمه کند. حدود ۱۵ سال پیش، بعد از سردبیری رسالةالتقریب با ایشان مشورت کردم و گفتم که در مقدمه مجله «رسالةالاسلام» تفسیر شیخ شلتوت را آوردم. شما هم لطف کنید و ادامه آن ۱۰ جزء را برای ما بنویسید. موافقت کردند و با توجه به همت خوبی که داشتند، این تفسیر به انجام رسید.

دروس خارج فقه و نشست‌های علمی

در این هفته علاوه بر خارج فقه و تفسیر، نشست‌های علمی و قرآنی نیز برگزار شد که در گروه حوزه‌های علمیه به پوشش آن اقدام کرد؛

اقدامات دشمنان در نهایت به ضرر خودشان تمام می‌شود

آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، استاد تفسیر حوزه علمیه، ۱۹ مهرماه در ادامه تفسیر سوره مبارکه نور به آیه «إِنَّ الَّذِينَ جَاءُوا بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِنْكُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَكُمْ بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَالَّذِي تَوَلَّى كِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِيمٌ»(نور/۱۱) اشاره کرد و گفت: آیه ناظر به داستانی تاریخی است که شیخ طوسی در تبیان، این ماجرا را نقل کرده است؛ اصل داستان جزء مسلمات و متواتر است که در آن نسبت زشتی به عایشه داده شده است. شیخ طوسی از ابن عباس نقل کرده است که عبدالله بن ابی سلول، ابن اثاثه، حمنه بنت جحش و حسان بن ثابت در این ماجرا دخالت داشته‌اند.

وی اضافه کرد: ماجرای افک این است که در غزوه بنی‌المصطلق عایشه برای قضای حاجت از کاروان فاصله می‌گیرد؛ چون تصور شده بود که عایشه در هودج شتر است، کاروانیان منتظر او نمی‌مانند و او گم می‌شود، صفوان از پشت لشکر می‌آمده و می‌بیند عایشه تنها در بیابان مانده است؛ او شترش را می‌خواباند و عایشه را سوار شتر می‌کند تا به لشکر می‌رسند، ولی برخی افراد که نام برده شد، تهمت زنا به عایشه می‌دهند و این آیات در این باره نازل و این تهمت را رفع و به تهمت‌زنندگان هشدار شدید داده است.

تناسب سوره‌های در تفسیر تنزیلی قابل دفاع است

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، صاحب تفسیر تنزیلی همگام با وحی، شامگاه چهارشنبه، ۲۳ مهرماه در کرسی «بررسی قواعد خاص تفسیر تنزیلی» در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) گفت: تفسیر تنزیلی، پدیده‌ای است که در طول دو سه دهه اخیر شکوه مناسب‌تری یافته و عمده تمرکز بنده بر این بوده این سبک را در خدمت کشف روش‌ها و فرایندها از قرآن به کار بگیرم.

وی با بیان اینکه گام اول تحول حوزه فرهنگ و تربیت بر پایه قرآن است که خواست امام و رهبری بوده و هست، افزود: تلاش ما بر این است تا جای ممکن فضای روش‌مندی را در تحقق این مطلب فراهم و ایجاد کنیم و عمده مأموریت ما تلاش برای تولید روش‌ها و ضوابط ورود قاعده‌مند به عرصه تفسیر است.

بهجت‌پور با بیان اینکه تفسیر موضوعی را به دو قسم مصطلحات و موضوعی بر مدار مسئله تقسیم می‌کنند، افزود: چه در تفسیر مصطلحات و چه مسائل قرآنی، فرایند این تفسیر را می‌توان به چهار بخش تقلیل دهیم؛ مرحله انتخاب عنوان پژوهش، گردآوری آیات و داده‌ها از قرآن تا مرز اشباع، تفسیر داده‌های قرآنی و در نهایت چون تفسیر تنزیلی بر کشف گزاره‌ها متمرکز است، به‌روزرسانی و تطبیق براساس نیازهای حضار صورت می‌گیرد؛ در مرحله سوم قواعدی را مطرح می‌کنیم که افزون بر قواعد عام تفسیر ترتیبی و موضوعی است.

توقعات از اربعین را بالا نبریم

حجت‌الاسلام والمسلمین حمید احمدی، مسئول کمیته فرهنگی آموزشی ستاد مرکزی اربعین، ۲۳ مهرماه، در نشست «اربعین و جهانی‌شدن» در مجمع جهانی شیعه‌شناسی، گفت: از نشانه‌های هوشمندی اهل بیت(ع) این بوده که با خفقان آن روز و در حالی که دشمن تلاش کرد تا با از بین بردن امام و یارانش همه چیز را به نفع خود تمام کند، با ایجاد اربعین جریان عاشورا را ادامه دادند؛ لذا من اربعین را فصل متمم، مکمل و رسانه عاشورا می‌دانم. بدون اربعین، عاشورا در همان سرزمین و مقطع زمانی دفن می‌شد؛ بنابراین اربعین را باید از این زاویه ببینیم و تحلیل کنیم. زیارت برای اربعین وضع شد تا این سرمایه فرهنگی باقی بماند و عاشورا را زنده نگه دارد.

وی با بیان اینکه اربعین منزلت اجتماعی می‌آورد، بنابراین باید محصول فرهنگی تولید کند، اظهار کرد: اربعین ارزش‌های جدیدی مانند تعاون و ایثار به همراه می‌آورد و مردم به خادمان این مسیر نگاه تکریمی دارند و در نزد مردم دارای منزلت اجتماعی است؛ البته باید تولیدات رسانه‌ای و فرهنگی به اندازه‌ای باشد که جهان بپذیرد. الان یکی از چالش‌های ما در این است که نتوانسته‌ایم کالا و ادبیاتی متناسب با ذائقه جهانی تولید کنیم؛ در این زمینه خیلی عقب هستیم؛ نمی‌توانیم ایرانی فکر کنیم و بعد حتی نتوانیم در خود عراق حرفی برای گفتن داشته باشیم و بعد مدعی جهانی‌شدن هم باشیم.

احمدی در پاسخ به این سؤال که ما برای اربعین دائماً بر بحث وحدت تمرکز داریم، ولی مرز آن کجاست، کسانی به این مراسم می‌آیند که حتی نماز نمی‌خوانند یا هدف، دین‌ترشدن افراد است، ولی در عمل شاهد فاصله هستیم، اضافه کرد: نباید از اربعین، توقعات و انتظارات را بالا ببریم؛ زیرا باعث سرخوردگی می‌شود؛ اینکه اربعین در چند سال اخیر تجلی دیگری یافته است، درست است، ولی نگوییم چون در عراق داعش پیش آمد، اربعین موفق نبوده است؛ در زمان امام علی(ع) هم خوارج ایجاد شدند و نمی‌توان آن را نشانه عدم موفقیت امام بدانیم.

سیاست در تلقی رایج فرهنگ اسلامی، تدبیر امور دنیا و آخرت انسان است

حجت‌الاسلام والمسلمین ذبیح‌الله نعیمیان، استاد علوم سیاسی حوزه علمیه، ۲۲ مهرماه در نشست علمی «ساختار و نظام مسائل فقه سیاسی» در مؤسسه فقهی ائمه اطهار(ع)، گفت: در فقه، تعریف لغوی مفهوم سیاست معیار قرار داده شده است و مراد از سیاست در بررسی لغات هم به معنای همان تدبیر است. بنابراین در تلقی رایج، محوریت و غرض در فقه سیاسی از دل این تعریف بیرون می‌آید که همان اداره امور و تحقق مباحث دین و دنیاست؛ در موضوع خلافت کبری(امامت) هم عین این مسئله بازتاب دارد، پس سیاست در تلقی رایج فرهنگ اسلامی، بر مدار تدبیر بوده است.

استاد حوزه علمیه با اشاره به پراکندگی مباحث سیاسی در فقه، اظهار کرد: همه موضوعات پراکنده فقهی را می‌توان برای اقتضائات دانشی بحث سیاست در یکجا متمرکز کنیم تا برداشت متقن‎تری از آن برای ارائه نظام مسائل فقه سیاسی داشته باشیم.

نعیمیان همچنین با اشاره به تفاوت سیاست در فرهنگ اسلامی با کار سیاسی در دوره معاصر، تصریح کرد: این بحث مطرح است که وقتی می‌گوییم فرد کار سیاسی می‌کند حقیقت است یا مجاز؟ شهید صدر در بحث تفکیک حقیقت و مجاز، نشانه‌های خوبی به ما ارائه کرده است و در مجموع فرهنگ اسلامی، کار سیاسی با رویکرد تدبیر برای اداره امور حقیقی تلقی می‌شود.

ائمه(ع) اصرار و تأکیدی بر قرائت حفص نداشته‌اند

حمیدرضا مستفید، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات داشگاه آزاد واحد تهران شمال، ۲۳ مهرماه در نشست علمی «بررسی قرائت حفص از عاصم در کتاب عیون اخبارالرضا(ع)»که از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی در حال برگزاری است، گفت: برخی از علمای علوم قرآنی از جمله برخی در دوره معاصر معتقدند که روایت حفص همان روایت اصلی است که قرآن به این روایت نازل شده است و به قول استاد معرفت، مردم به روایت حفص نمی‌خواندند، بلکه حفص به روایت مردم می‌خواند.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه این نظریه تا حدی برخلاف اجماع و شهرت بین فقهای شیعه است، افزود: در روایات مطالبی دیده می‌شود که موارد نقضی در فرمایش معتقدان به اصلی بودن روایت حفص است. از جمله موارد نقض در آیه مرتبط با فرزند نوح(ع) یعنی ۴۲ هود است که فرمود «قَالَ يَا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ ...» است؛ ما طبق عادت، آن را عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ می‌خوانیم ولی ممکن است این قرائت درست نباشد؛ البته ما عمدتاً در متون روایی و تفسیری و متون کهن که آیات قرآن را در خود دارد، طبق قرائتی که با آن مأنوس هستیم، می‌خوانیم، اما چه بسا این خوانش و قرائت اصلی نباشد و برداشت ما از یک آیه، روایت و یک کتاب را تغییر دهد.

استاد علوم قرآنی با اشاره به برخی نظرات در مورد این آیه و طرح آن در نزد امام رضا(ع)، افزود: عده‌ای قائل بودند که این شخص فرزند صُلبی نوح نبوده و فرزند فرد دیگری بوده است، اما امام به شدت با آن مخالفت کرده است.

اولین سوگواره علمی ـ فرهنگی امام رضا(ع)

مجموعه نشست‌های اولین سوگواره علمی ـ فرهنگی امام رضا(ع)، از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی برگزار شد. حجت‌الاسلام والمسلمین علی راد، رئیس بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی در قم، در گفت‌وگو با ایکنا، گفت: اولین سوگواره علمی فرهنگی امام رضا(ع) با محوریت بررسی کتاب عیون اخبار الرضا(ع) از روز شنبه ۱۹ مهرماه برگزار به صورت روزانه در قالب نشست‌های علمی و شعرخوانی و مرثیه‌سرایی برگزار شد.

مراجعه شتابزده به منابع متقدم؛ آفت تحقیقات دینی

حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله توحیدی‌نیا، محقق و پژوهشگر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۲۴ مهر در نشست مواجهه هوشمندانه با کتاب عیون اخبارالرضا(ع) گفت: اولین اقدام هر محقق در مواجهه با متون کهن، شناخت ادبیات و روش فهم آن متون است؛ متأسفانه کم‌توجهی به منابع متقدم که ناشی از شتابزدگی در محیط‌های علمی برای توقع حل زودهنگام نیازهاست، سبب ضعف در تحقیقات شده است.

وی با بیان اینکه کتاب عیون در صورتی که در اختیار همگان باشد بسیار مفید است، افزود: عموم مردم می‌توانند از مباحث این کتاب درباره امام رضا(ع) بهره ببرند؛ گرچه موارد متعددی هست که اسناد متقن ندارد و در مواردی هم مطالب به توجیهات علمی نیاز دارد، لذا باید متن کتاب به صورت پالایش شده و هدفمند در اختیار عموم باشد. در توجه به مضامین و عناصر زبانی توجه نسبی وجود دارد و دلیل آن این است که ما در علوم اسلامی به این موارد توجه داشته‌ایم. اگر ریشه‌یابی در مورد اخبار در عیون و منابع دیگر و توجه به عناصر و مضامین عیون شود روش و رویکرد ما با رکود نسبی همراه است و محققان کمتر تلاش کرده‌اند با روش‌های جدید به اعتبارسنجی گزاره‌ها بپردازند.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه بیشتر محققان ما از بیان روش خود در فهم منابع متقدم دوری می‌کنند، گفت: محققان کمتر سراغ روش و اصول برداشت از گزاره‌ها و روش‌های تحلیل منابع متقدم رفته‌اند، گرچه کارهای خوبی هم در حال انجام است و نباید منکر آن شد. حدود و ثغور استفاده از منبع و روش استفاده از آن از مباحث مهم است که متاسفانه کمتر در تحقیقات کنونی مورد توجه است و از نقاط ضعف ما هست چون صرف متقدم بودن منبع بدون سنجش ملاک و معیار آن، کفایت نمی‌کند.

لزوم استفاده از علل‌الشرایع در فقه

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث، شامگاه چهارشنبه، ۲۳ مهرماه، در نشست «فلسفه احکام در کتاب عیون اخبارالرضا(ع)» از مجموعه نشست‌های اولین سوگواره علمی ـ فرهنگی امام رضا(ع)، که از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی در حال برگزاری است، گفت: از قرن دوم بحث علل‌نویسی برای احکام در میان اصحاب ائمه، شایع بوده است؛ یونس بن عبدالرحمان و فضل بن شاذان و ... با عنوان علل‌الشرایع آثاری نوشته‌اند و گاهی علل الحج، علل الصوم، علل النکاح، المتعه و ... از سوی کسانی مانند ابن‌بابویه و یونس نوشته شده و این عنوان تا قبل از شیخ صدوق شایع بوده است. در سه باب در عیون یعنی ۳۲ تا ۳۴ به بحث علل‌الشرایع پرداخته شده و در اینجا علل به معنای فلسفه، حکمت و دلیل است که با کتب علل الحدیث تفاوت دارد، زیرا علل الحدیث به آفات حدیث پرداخته است و نباید میان این دو مفهوم خلط شود.

مهریزی با پرداختن به فواید علل‌نویسی، بیان کرد: از جمله نتایج علل‌نویسی باز شدن باب پرسش در میان افراد است تا این کار از سوی برخی مذمت نشود؛ حتی پیامبرانی مانند ابراهیم(ع) برای یقین بیشتر در مورد چگونگی آفرینش، از خدا سؤال می‌کند یا در داستان خضر و موسی(ع)، خضر به پرسیدن موسی اعتراض ندارد، بلکه به شتاب در پرسیدن معترض است.

نفی «بدا» خلاف قرآن و همخوانی با نظر یهودیان است

حجت‌الاسلام والمسلمین رضا برنجکار، استاد دانشگاه تهران، شامگاه ۲۲ مهرماه در نشست «گزارشی از مناظره امام رضا(ع) در کتاب عیون اخبار الرضا(ع)» که از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی در قم برگزار شد، با اشاره به برخی مناظرات امام رضا(ع)، گفت: چندین مناظره از امام(ع) در عیون ذکر شده است؛ برخی از این مناظرات با یهودیان، صابئین، زرتشتی‌ها و ... صورت گرفته و مطالب در این باره بسیار متعدد و متنوع است.

وی با پرداختن به باب ۱۳ عیون و مناظره امام(ع) با سلیمان مروزی، افزود: امام رضا(ع) در این مناظره فقط مطلب حق را بیان نفرمودند، بلکه چند دیدگاه مانند اشاعره، معتزله و برخی از فلاسفه را درباره بحث اراده الهی را نقد کردند. در واقع امام(ع) ضمن اینکه قرآن و روایات را برای اثبات نظرشان بیان فرموده، دیدگاه‌های مخالف را هم نقد کرده است. رواج ترجمه مخصوص دوره مأمون نبود و قبل از آن هم وجود داشت، ولی در این دوره توسعه زیادی یافت و در واقع نهضت ترجمه در این دوره رخ داد.

تألیف ۶۰ اثر از سوی مستشرقان درباره حدیث شیعه

علی حسن‌نیا، استاد دانشگاه شاهد، ۲۲ مهرماه در نشست علمی «خاورشناسان و کتاب عیون اخبارالرضا(ع)» که از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس برگزار شد، گفت: تا پیدایش انقلاب اسلامی ایران، مجموعه تلاش‌های خاورشناسان در حدیث شیعه به عدد انگشتان یک دست هم نمی‌رسید، ولی انقلاب به یکباره سمت و سوی مطالعات غربیان و سیگنال‌های آنان را تغییر داد و امروز شاهد بیش از ۶۰ اثر فقط در زمینه حدیث شیعه هستیم که عمدتاً تلاش کرده‌اند تا عقیده‎ای دینی و سیاسی را که در گوشه‌ای از جهان قد علم کرده، بهتر بشناسند.

وی افزود: اتان کلبرگ از جمله خاورشناسانی است که از همان اوایل انقلاب، موضوعات امامت‌شناسی و موضوعات چالشی میان شیعه و سنی و شکل‌گیری حدیث شیعه را به وفور مورد مطالعه قرار داد و بالغ بر ۱۱۴ اثر فقط از این مستشرق داریم؛ از سال ۲۰۰۰ به بعد هم این آثار نظام‌مند و تخصصی‌تر شده است و امروز مطالعات بسیار تخصصی در موضوعات ریز حدیثی را از سوی آنان شاهد هستیم.

«عیون اخبارالرضا(ع)»؛ سرشار از مضامین پایه برای نظریه‌پردازی سیاسی

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا بهروزی‌لک، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، شامگاه دوشنبه، ۲۰ مهرماه، در نشست ششم سوگواره علمی فرهنگی امام رضا(ع) که از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی برگزار می‌شود، گفت: در طول قرون متمادی بعد از نزول قرآن در بحث تفسیر، مبانی و روش‌های تفسیری مناسبی برای برداشت از قرآن کریم ایجاد شده که تفسیر موضوعی یکی از این روش‌هاست و  باید درباره روایات هم از این تجارب و روش‌ها بهره ببریم.

وی با تأکید بر برداشت موضوعی از روایات برای استخراج نظریات کاربردی روز براساس معارف اهل بیت(ع)، تصریح کرد: تحلیل مضامین روایات فرصتی را فراهم می‌کند تا ایده‌ها و موضوعات مختلف احادیث را تبویب و در قالب یک نظام موضوعی عرضه و گاه از احادیث در قالب داده‌های اولیه، نظریه‌پردازی کنیم.

چرا شیعیان به مسندنویسی علاقه نداشتند

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدکاظم طباطبایی، رئیس پژوهشگاه علوم و معارف حدیث، شامگاه یکشنبه، ۲۰ مهرماه، در نشست علمی «مسندنویسی شیعی؛ چیستی و چرایی» از سلسله نشست‌های اولین سوگواره علمی فرهنگی امام رضا(ع) با بیان اینکه مسندنویسی تنوع زیادی دارد، گفت: موضوع‌نگاری شیوه رایج کتب حدیثی شیعه است، البته برخی تک‌نگاری هستند؛ اهل تسنن نیز برخی گونه‌ها مانند مصنف‌نگاری دارند، ولی ما به آنها کمتر توجه کرده‌ایم؛ امالی‌نگاری، جامع‌نگاری، مستخرج‌نگاری و... هم از روش‌های دیگر حدیث‌نویسی است.

وی افزود: اصطلاح مسند به عنوان کتاب با روایت مسند متفاوت است؛ کتاب مسند مجموعه روایات یک صحابی را از معصوم(ع) نقل کرده است که مسانیدی مانند مسند امام علی(ع) و در اهل تسنن مسند ابوبکر و دیگران وجود دارد؛ مسند ابن حنبل مسندی است که ده‌ها مسند مرتبط با صحابه در آن وجود دارد، اما روایت مسند معتبر است و به پیامبر(ص) می‌رسد.

محدثان اولین مهندسان تفکر شیعه بودند

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین شانه‌چی، استاد حوزه و دانشگاه، ۲۰ مهرماه، در سومین نشست علمی اولین سوگواره علمی فرهنگی امام رضا(ع) با عنوان «آموزه‌ها و محتوای کتاب عیون اخبارالرضا(ع)»، گفت: در طول تاریخ علوم اهل بیت(ع) توسط دانشمندان بسیاری منتشر، ثبت و ضبط شده است و حضور صدها راوی و مؤلف روایی را در طول تاریخ اسلام داریم که جریانی از نشر معارف، عقاید و احکام اهل بیت(ع) را راه انداخته‌اند. این جریان از دوره حضور شروع شده و بعد از غیبت هم تداوم یافته است.

وی افزود: برخی صرفاً تلاش کرده‌اند میراث اسلامی را جمع‌آوری و به نسل آینده برسانند؛ برخی هندسه زیبا و شایسته‌ای از معارف، اخلاق، آداب و احکام دین را به نمایش گذاشته‌اند که در قرون اولیه عمدتاً جمع‌آوری و در قرون بعدی مهندسی شده است؛ اولین مهندسان تفکر شیعه، محدثان بوده‌ و برخلاف گمان برخی ساده‌لوحان صرفاً جمع‌کننده روایات نبودند بلکه سامان‌دهنده تفکر شیعه هم بوده‌اند مانند مرحوم برقی، صفار قمی و ... که دانش امامت‌شناسی را ایجاد کردند. همچنین پدر شیخ صدوق، شیخ کلینی و ... کسانی مانند صدوق هم محدث و هم متکلم هستند.

مصاحبه با حوزویان و اندیشمندان

نبود نیازسنجی و ذائقه‌شناسی؛ مهم‌ترین موانع تبلیغ در عرصه بین‌الملل

حجت‌الاسلام یحیی جهانگیری، استاد حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا و در پاسخ به این پرسش که اگر بخواهیم به شکل عملیاتی بحث کنیم، مهم‌ترین نواقص فعالیت حوزه‌های علمیه، که باعث کاهش تأثیرگذاری آن در عرصه بین‌الملل شده است، چیست؟ بیان کرد: به نظر من مهم‌ترین نواقص شامل عدم نیازسنجی، نبود ذائقه‌شناسی و در نهایت کادرسازی نکردن است. ما باید نیاز‌های امروز جهان را در زمینه الهیات بشناسیم؛ برای مثال موضوعات جدی در مقیاس بین‌المللی محیط زیست و صلح است؛ بنابراین در دنیای امروز الهیات صلح، مطرح است. چقدر در حوزه‌های علمیه الهیات صلح مطالعه می‌شود؟

وی افزود: موضوع دیگری که جهان امروز به آن می‌اندیشد الهیات معلولیت است. آیا الهیات هنوز معلولان را ناقص می‌داند یا آنان را به رویکرد توانبخشی و بهبودیابی ترغیب می‌کند یا رویکرد سوم را دنبال می‌کند که ناظر به تغییر نگاه جامعه به آنهاست. به این معنی که دید جامعه به آن‌ها به عنوان گونه‌ای از انسان باید تغییر یابد. به چه علت آن‌ها مجروح دیدگاه ما باشند. ما نگاه خود را به آن‌ها تغییر دهیم.

مهم‌ترین راهبرد قرآن برای تحول جامعه

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدکاظم سیدباقری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه اصولاً مأموریت انبیای الهی ایجاد تحول و تغییر در زندگی انسان‌ها بود، گفت: بنابر آیه ۳۶ سوره نحل «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ»؛ انبیاء آمدند تا توحید را تبلیغ و انسان‌ها را از پرستش طاغوت دور کنند.

وی افزود: انسان موجودی مختار است و سرشت او با اختیار معنا دارد، یعنی اختیار در کنار مسئولیت، جزء اصلی انسان است. لذا خودش می‌تواند زندگی­‌اش را تغییر دهد و  در تمامی ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... متحول کند. در آیه ۱۱ سوره رعد خداوند فرمود: «... إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ.»

جدیدترین کتاب‌های روز

انتشار کتاب دیجیتال «عیون اخبار الرضا(ع)؛ سبک زندگی»

حجت‌الاسلام والمسلمین علی راد، مسئول نمایندگی بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، در گفت‌وگو با ایکنا، به اشاره به برگزاری اولین سوگواره علمی فرهنگی امام رضا(ع)، گفت: یکی از بخش‌های این سوگواره، طرح بازشناسی جایگاه، محتوا و کارکرد کتاب عیون اخبار الرضا(ع) است که نشست‌های علمی آن با همکاری فرهیختگان حوزه و دانشگاه از ۱۹ مهرماه به مناسبت دهه آخر صفر شروع شده است و تا ۲۸ مهر ادامه خواهد یافت.

راد با بیان اینکه سوگواره با محوریت کتاب عیون اخبارالرضا(ع) در سه بخش «نشست‌های علمی»، «عیون اخبار الرضا(علیه السلام)؛ کتاب زندگی» و«هنر و ادب و رسانه» در حال اجراست، اظهار کرد: به سفارش دبیرخانه سوگواره برای بخش دوم یعنی عیون اخبارالرضآ(ع) کتاب زندگی؛ حجت‌الاسلام جلائیان اکبرنیا، غرر احادیث کتاب عیون اخبارالرضا(ع) را در دوجلد به صورت کتاب دیجیتال برای استفاده عمومی علاقه‌مندان آماده کرده است.

مجموعه تفسیری علامه جعفر مرتضی تدوین می‌شود

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد مرتضی عاملی، رئیس مؤسسه تنظیم و ترجمه آثار علامه جعفر مرتضی عاملی با بیان اینکه ایشان ۲۰ جلد تفسیر به خصوص در تفسیر سوره‌های جزء ۳۰ و سوره‌های کوتاه قرآن دارد که در یک مجموعه تفسیری چاپ خواهد شد، تصریح کرد: اینکه چرا علامه نام سیره پیامبر و امام علی را الصحیح گذاشت، اما مابقی سیره‌ها را صرفاً با عنوان سیره نام برده، این است که سیره پیامبر و امام علی(ع) در آثار تاریخی، دارای گزاره‌های نادرست زیادی بود، لذا در این دو اثر، به محاکمه تاریخ پرداخت.

فرزند علامه مرتضی با بیان اینکه عمده آثار ایشان به عربی است، افزود: نیاز به ترجمه آثار وی به زبان‌های دیگر امری ضروری بود، اما چون مترجمین ترجمه‌های دقیقی نداشتند، مجبور شدیم که خودمان اقدام کنیم و این مؤسسه در زمان حیات علامه تأسیس و به این کار مبادرت می‌کند.

«نیازسنجی مهدویت‌پژوهی» منتشر شد

کتاب «نیازسنجی مهدویت‌پژوهی»، که در مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم و به کوشش حجت‌الاسلام امیرمحسن عرفان تهیه و تدوین شده، به همت انتشارات این مرکز در ۳۷۵ صفحه و قطع وزیری منتشر شد.

کتاب «نیازسنجی مهدویت‌پژوهی» درصدد بازنمود ساحت‌­ها و مسئله‌­های قابل تأمل در رویکرد به آموزه مهدویت است. البته به اذعان امیرمحسن عرفان نگارنده کتاب، رسالت این پژوهش بازنمایی ساحت­‌ها و ظرفیت‌­های مهدویت‌پژوهی است و نه استقرای تام مسئله‌ها.

کتاب «الإعجاز القرآن، أرکانه و شواهده» منتشر شد

کتاب «الإعجاز القرآن، أرکانه و شواهده» به جنبه‌های متنوع در اعجاز قرآن پرداخته است. این کتاب بخشی از محاضرات آیت‌الله سبحانی است که در جلد سوم کتاب «الالهيات على هدى الكتاب و السنّة و العقل» به جهت اهمیت موضوع و هجمه‌هایی که در سال‌های اخیر به کتاب آسمانی قرآن مجید صورت گرفته، به‌صورت مستقل چاپ و منتشر شده است.

اخبار حوزه

تفاهم‌نامه همکاری مجمع جهانی اهل بیت(ع) و مرکز مدیریت حوزه

نشست امضای تفاهم‌نامه همکاری مجمع جهانی اهل بیت(ع) و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه با حضور آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه و حجت‌الاسلام والمسلمین رمضانی، دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع) و برخی معاونان و مدیران این دو مرکز، در این مجمع در قم برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین رمضانی در ابتدای این دیدار در سخنانی، اظهار کرد: فارغ‌التحصیلان حوزه‌های علمیه، به عنوان حجتی برای مؤمنان هستند، شرایط امروز برای تبیین معارف اهل بیت(ع) ویژه است و در گذشته چنین فرصتی برای حوزه‌های علمیه فراهم نبوده است.

وی با تأکید بر ضرورت حضور حوزه‌های علمیه در عرصه بین‌الملل افزود: مطالبه جامعه بشری از حوزه‌های علمیه قم آن است که دین را دقیق، عمیق و جامع معرفی کرده و به ابعاد فردی و اجتماعی توجه کند.

رئیس پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درگذشت

ابراهیم علیپور، رئیس پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، پس از دو هفته بستری به خاطر بیماری کرونا، پنجشنبه، ۱۷ مهرماه، مصادف با اربعین حسینی ۱۴۴۲، چشم از جهان فرو بست.

علی‌پور از سال ۱۳۸۵ تاکنون عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بود و پیش از آن نیز به مدت دو سال در هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی مؤسسه امام خمینی(ره) عضویت داشت. وی همچنین همکار علمی مرکز پژوهشی دایرةالمعارف علوم عقلی اسلامی، مدیر کلان‌پروژه اسلام و نیازهای انسان معاصر و عضو شورای نشر انتشارات جامعة الزهرا(س) نیز بود.

تمدید مهلت ثبت‌نام دوره‌های مجازی جامعةالزهرا(س)

فهیمه الیاسی با اشاره به برگزاری دوره‌های آموزشی مرکز آموزش‌های کوتاه‌مدت جامعه الزهرا(س) به صورت مجازی در شرایط کرونایی، عنوان کرد: این مرکز، ۲۰ دوره کوتاه‌مدت معارفی و مهارتی برای پاییز امسال برنامه‌ریزی کرده است که مهلت ثبت‌نام در این دوره‌ها تا پایان مهر تمدید می‌شود.

سرپرست اداره آموزش‌های کوتاه‌مدت معارف اسلامی جامعةالزهرا(س) با بیان اینکه این دوره‌ها به صورت مجازی برگزار می‌شوند، گفت: در سومین فراخوان این مرکز، ۲۰ دوره کوتاه‌مدت معارفی و مهارتی در حوزه‌های قرآنی، اعتقادی، امام‌شناسی، احکام، زن و خانواده، مهارت‌های فردی و مهارت‌های تربیت فرزند ارائه شده که در صورت به حد نصاب رسیدن هر دوره، برگزار خواهد شد.

الیاسی با اشاره به استقبال بانوان از دوره‌های گذشته، تصریح کرد: با توجه به استقبال گسترده متقاضیان و به جهت محدودیت ظرفیت، اولویت با کسانی است که زودتر ثبت‌نام کنند. علاقه‌مندان جهت ثبت نام در این دوره‌ها به سایت مرکز آموزش‌های کوتاه‌مدت معارف اسلامی به نشانی http://borhan.jz.ac.ir/paziresh_doreha مراجعه کرده و برای ثبت‌نام اقدام کنند.

اعضای شورای عالی در شورای اعطای مجوزهای علمی

آیت‌الله جواد مروی و حجت‌الاسلام والمسلمین محسن محمدی عراقی (اراکی)، به عنوان اعضای شورای عالی در شورای اعطای مجوزها و امتیازهای علمی به مدت ۲ سال انتخاب شدند.

بر اساس این گزارش، شورای اعطای مجوزها و امتیازهای علمی به‌منظور تعیین ضوابط بررسی و تصویب اعطای امتیاز علمی به مجلات علمی ـ بررسی و تصویب و صدور مجوز انجمن‌ها و قطب‌های علمی و اعطای امتیاز به کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد، مناظره و آزاداندیشی، زیر نظر شورای عالی حوزه‌های علمیه تشکیل شده است.