تکبر و سرکشی راهی به بهشت ندارد

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی ‎ از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. شصت و یکمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «تکبر و سرکشی راهی به بهشت ندارد» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُجْرِمِينَ ﴿اعراف ۴۰﴾

همانا آنان که آیات الهی را تکذیب کردند و از کبر و نخوت در پیش آن سر فرود نیاوردند، درهای آسمان به رویشان گشاده نخواهد گشت و به بهشت داخل نشوند مگر هنگامی که شتر از چشمه سوزن بگذرد و ما این گنهکاران متکبر را چنین مجازت خواهیم کرد.

اگر تفسیر آیه را به روابط کلی جهان بازگردانیم معنی آیه چنین می‌شود که هر کس حقایق عالم را که آیات و سنت‌های الهی هستند برای حفظ مصالح و اغراض فردی خویش تکذیب کند یا از رعایت آن قوانین غرور و اسکتبار ورزد و روی از آن آیات بگرداند چنین کسی راه به آسمان یعنی کمال و فضیلت و عروج انسانی نخواهد داشت و درهای آسمان که همان عالم معانی است به روی او باز نخواهد شد و او را به بهشت رضوان راه نخواهند داد مگر آنکه شتری از سوراخ سوزنی بگذرد و چون این امر محال است حاصل کلام آن می‌شود که قطعا تکذیب کنندگان را راهی به سعادت نخواهد بود و این قانون عالم است که مجرمان را چنین مجازات می‌کند؛ همان گونه که سرکشی از قوانین تغذیه راههای سلامتی را که بهشت جسمانی است بر روی شخص می‌بندد.

بعضی گفته‌اند شتر کنایه از انّیت و خود بزرگ بینی و غرور و استکبار آدمی است که باعث می‌شود شخص از آیات الهی روی بگرداند بنابراین اگر آن شتر چندان کوچک شود که بتواند از سوراخ سوزنی عبور کند آن فرد نیز راهی به آسمان خواهد یافت.

مشابه این تمثیل در کتاب مقدس مسیحیان نیز آمده است:
آنگاه عیسی به شاگردانش گفت: «این را بدانید که ورود یک ثروتمند به ملکوت خداوند بسیار مشکل است. باز هم می‌گویم، گذشتن شتر از سوراخ سوزن آسانتر است از وارد شدن ثروتمند به ملکوت خدا!» (انجیل متی)

البته مقصود از ثروتمندان، زراندوزانی هستند که مالی شبهه‌ناک از هر گوشه گرد آورده‌اند و چون قارون بدان مال مغرور و غافلند و از سنگینی آن مال هر دم بیشتر و بیشتر به زمین فرود می‌روند و هیچگاه به ملکوت آسمان راه نمی‌یابند.

سم الخیاط در ادب پارسی رمز تنگی و فشار و محدودیت است که تنها از طریق پیوند با آن گشایش بی‌نهایت که خداست تحملش بر آدمی سهل می‌شود و نیز رمز این عالم تنگ و تیره است که به هیچ روی دل آدمی در آن نمی‌گشاید مگر بدان یار دلگشا بپیوندد.

هر کجا باشد شه ما را بساط
هست صحرا گر بود«سم الخیاط» (مثنوی)

عطار داستان شیرینی نقل می‌کند که چگونه موشی مهار شتری را می‌گیرد و تا در خانه خود می‌آورد اما شتر که رمزی از عظمت الهی است با وی می‌گوید گیرم مرا تا خانه آوردی اما جا و مکانت کجاست؟ شتری را به سوراخ سوزنی دعوت کرده‌ای!

کجا آیم درون ای تنگ روزن
چو من اشتر بدین سوراخ سوزن (ناشناس)

دل را باید از تنگنای این سم الخیاط که اشتغال به غیر حق است به فراخنای باغ بی انتهای عشق کشید تا جای آن خسرو خوبان باشد:

حافظا در دل تنگت چو فرود آمد یار
خانه از غیر نپرداخته‌ای یعنی چه