آمار بالای احادیث بی‌سند در میان روایات طبی
عضو اندیشکده حکمت طبیعی و الهیات سلامت ضمن تشریح عواملی که موجب حدیث‌انگاری شده است، گفت: آمار بسیار بالای احادیث بی‌سند در میان روایات طبی نیازمند پژوهش‌های مستقل است.
به گزارش ایکنا، نهمین و آخرین جلسه از دوره آموزشی «مدرسه رمضانی شفاء: گذری بر یافته‌های علمی الهیات سلامت» به همت اندیشکده حکمت طبیعی و الهیات سلامت با همکاری فرهنگستان علوم پزشکی ایران، دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت، دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، انجمن علمی دانشجویی الهیات دانشگاه امام صادق(ع) و انجمن علمی علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران برگزار شد.
در این نشست، مرتضی سلمان‌نژاد، عضو اندیشکده حکمت طبیعی و الهیات سلامت و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با موضوع «توارد احادیث موضوعه و مشهورات روائی؛ با تأکید بر روایات طبی»، در بستر اسکای‌روم به سخنرانی پرداخت.
وی در ابتدای نشست، به برنامه‌های اندیشکده حکمت طبیعی و الهیات سلامت برای برگزاری مدارس فصلی در طول سال جاری و نیز تدوین منابع مکتوب با همکاری نهادهای علمی مرتبط اشاره و با تأکید بر مشارکت گروهی از غیر متخصصان در زمینه الهیات در دوره نام‌برده، ابراز امیدواری کرد این دوره بتواند زمینه آشنایی با مباحث نظری الهیات سلامت را فراهم و انگیزه برای تألیف در این حوزه را برای شرکت‌کنندگان ایجاد کند.
این عضو اندیشکده حکمت طبیعی و الهیات سلامت در ادامه به تعریف «حدیث موضوع» پرداخت و گفت: حدیث موضوع (جعلی) را بدترین نوع حدیث می‌دانند که دسته‌ای از روایات ضعیف است. اما حدیث مشهور می‌تواند صحیح یا غیر صحیح باشد؛ چه اصل داشته باشد و چه نداشته باشد. در هر حال، حدیث مشهور آن است که میان مردم یا عالمان رواج پیدا کرده و شهرت یافته است. نسبت احادیث موضوعه و مشهوره به شکل عموم و خصوص من وجه است؛ یعنی برخی احادیث مشهور، موضوع (جعلی) هستند و برخی احادیث موضوع، مشهور هستند و برخی با یکدیگر یکسان نیستند. لیکن تأکید این نشست بر روایاتی خواهد بود که مشترک میان موضوع (جعلی) و مشهور باشد.
وی بار دیگر به احادیث مشهور پرداخته و گفتند: «زرکشی» را می‌توان نقطه عطفی در تألیف ژانر کتب احادیث مشهور برشمرد. وی کتابی با نام «اللئالي المنثورة في الأحادیث المشهورة» را به رشته تحریر درآورده و روایاتی را جمع کرده که برخی به برچسب «لا أصل لها» مشهور شده است. او این روایات را موضوعات (جعلیات) نام نداده، بلکه میان حدیث موضوع و مشهور به تفکیک قائل شده است تا جانب احتیاط را رعایت کرده باشد. وی همچنین به روایاتی اشاره دارد که میان عامه مردم رواج یافته ولی اصلی در شریعت برای آن پیدا نمی‌شود؛ حتی برخی فقها نیز معرفت درستی از این دسته روایات مشهوره ندارند.
سلمان‌نژاد سپس به بحث ریشه‌های پدیده روایات مشهور اشاره کرد و گفت: اوج گرفتن جریان وعظ‌گرایی و کاهش سخت‌گیری‌ها نسبت به ضبط احادیث، افزایش سخنان کوتاه مشهور به مثابه حدیث نزد فقهای مسلمان، حمله مغول به جهان اسلام و آسیب جدی به اسناد روایات و همچنین پررنگ شدن محافل صوفیه و غلات که اعتباربخشی روایی متفاوتی داشتند، از عوامل رخداد پدیده یاد شده است.
وی ادامه داد: برای نمونه، وعظ‌گرایان با تمسک به این پندار که احادیث همگی در منابعی به طور دقیق ثبت و ضبط شده و نیازی به سخت‌گیری در ذکر اسناد نبوده، بلکه تجرید آن از اسناد آسیبی پدید نخواهد آورد، سبب ترویج احادیث مشهور بی‌سند شدند. این امر از محافل اهل سنت به شیعه نیز سرایت کرد و در حوزه‌هایی از قبیل اخلاق و فقه بیش از دیگر حوزه‌ها گسترش یافت. در نتیجه، حدیث‌انگاری در جهان اسلام شیوع پیدا کرد.
این عضو اندیشکده حکمت طبیعی و الهیات سلامت در بخش دیگری از سخنان خود گفت: نتیجه رواج احادیث مشهور و بی‌اصل آن بود که موجی از نگرانی برای متخصصان حدیث‌پژوهی شکل بگیرد و آنها دست به تدوین ژانر کتب مشهورات روایی بزنند. برای مثال، کتاب «المقاصد الحسنة في الأحاديث المشتهرة على الألسنة» از سخاوی، نمونه‌ای است که روایات شایع میان عامه مردم را گرد آورده و به بررسی آنها پرداخته است. همچنین، آثار متعدد دیگری در این ژانر تألیف شده است که نشان از تلاش صاحبان آنها برای جمع احادیث مشهور و تبیین امکان وجود اصلی برای آنها دارد.
سلمان‌نژاد در ادامه به ارائه آماری از احادیث مشهور بی‌اصل در ژانر کتب روایات مشهور پرداخت و گفت: در برخی از این تألیفات، باب خاصی به طب اختصاص یافته و هر مؤلف شماری از احادیث طبی مشهور را گرد آورده که اصلی ندارد و تنها میان مردم رواج پیدا کرده است. جالب آنکه اغلب این مؤلفان برخاسته از فضای مغرب اسلامی و همچنین مذهب شافعی هستند که محل تأمل است و نیاز به بررسی بیشتر دارد. در ضمن، دسته قابل‌توجهی از این احادیث طبی از راویان اهل غلو صادر شده و اغلب هیچ سندی ندارد. بنابراین، آمار بسیار بالای احادیث بی‌سند در میان روایات طبی نیازمند پژوهش‌های مستقلی است که در این نشست نمی‌گنجد.
در پایان نیز دوره آموزشی «مدرسه رمضانی شفاء: گذری بر یافته‌های علمی الهیات سلامت» با ارائه گزارشی از سوی حامد آرضائی، رئیس اندیشکده حکمت طبیعی و الهیات سلامت دانشگاه امام صادق (ع)، درباره شکل‌گیری و فعالیت‌های این نهاد علمی از آغاز تاکنون و همچنین خلاصه‌ای از آنچه در دوره حاضر در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است، به پایان رسید و از شرکت‌کنندگان دعوت شد تا با همکاری با اندیشکده یادشده به فعالیت‌های علمی و پژوهشی در زمینه الهیات سلامت بپردازند.
انتهای پیام
