سوره «ضحی» و مضامینی که راه را بر دلسردی می‌بندد

مریم قاسمی کُرانی، حافظ کل و مدرس تدبر در قرآن کریم در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری در بخش دوم تشریح مضامین و آموزه‌های سوره «ضحی» با اشاره به اینکه اگر همین یک آیه از سوره مبارکه ضحی را که می‌فرماید «وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَىٰ» درک کنیم به سعادت ابدی خواهیم رسید، اظهار کرد: خداوند در این آیه به انسان می‌گوید که حواسش را جمع کند تا در دنیا انتخاب‌های غلط نداشته باشد، ما هر چه رنج و درد تحمل می‌کنیم برای دنیاست و اگر بخواهیم همین یک آیه را در زندگی ساری و جاری کنیم، جزء به جزء زندگی ما باید منطبق بر کلام وحی باشد. 

وی با ذکر اینکه در آیه «وَ لَسَوْفَ يُعْطيکَ رَبُّکَ فَتَرْضي‏» بار دیگر صفت ربوبیت خداوند مورد اشاره است، ادامه داد: رب پرورش‌دهنده است و دائماً دستورات تربیتی برای انسان دارد یعنی راه‌های سعادت و شقاوت را برای انسان تذکر می‌دهد؛ در این آیه نیز اشاره دارد که وقتی انسان در دنیا انتخاب‌های صحیح داشته و آخرت را برای خود تضمین کرده است، در آینده‌ای نه چندان دور، زندگی دنیوی را رها می‌کند و به سرای ابدی قدم می‌گذارد. بنابراین در این آیه به کوتاه و گذرا بودن زندگی مادی اشاره دارد و همانطور که شادی‌ها ماندگار نیست، رنج و اندوه‌ها نیز زودگذر و ناپایدار بوده و زود به پایان می‌رسند.

بیشتر بخوانید:

• مؤلفه‌های امیدآفرینی در آیات ابتدایی سوره «ضحی»

مژده رضایت ابدی انسان در سرای آخرت

این حافظ کل قرآن کریم بیان کرد: در آیه ۱۱۲ از سوره مبارکه مؤمنون «قَالَ كَمْ لَبِثْتُمْ فِي الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِينَ»، اشاره دارد که در روز حشر از کافران پرسیده می‌شود چقدر بر روی زمین بودید و درنگ کردید؟ پاسخ می‌دهند که یک روز بود یا یک جزء از روز، پیداست که این زندگی دنیوی خیلی زود تمام می‌شود و حیات باقی فرا می‌رسد و خداوند طبق نص صریح آیه «وَ لَسَوْفَ يُعْطيکَ رَبُّکَ فَتَرْضي‏»، به زودی به انسان چندان عطا کند که راضی شود زیرا آنجا سرای ابدی است و هر چه خدا به انسان عطا کند، بازپس نمی‌گیرد.

وی افزود: بر طبق فراز «مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا» از آیه ۱۶۰ انعام، خداوند پاداش نیکی‌ها را ۱۰ برابر می‌دهد و این پاداش چندین برابری برای انسان ماندگار و ابدی خواهد بود زیرا آخرت، سرای جاویدان است. لذا انسان باید هوشمندانه مراقبت کند که در دنیا غصه از دست دادن را نخورد و نسبت به دستاوردها از خود بیخود یا غره نشود زیرا همه چیز در این دنیا ناپایدار و موقت است.

قاسمی با تصریح اینکه مصادیق امیدافزایی در سوره مبارکه ضحی از اول تا آخر آن مدام تکرار می‌شود، گفت: این سوره مبارکه راه دلسردی را برای انسان می‌بندد، در این سوره دورنمای روشنی برای انسان ترسیم می‌شود که در سرای ابدی انسان پاداش خوبی‌هایش را چند برابر می‌گیرد و خداوند آن‌چنان به او عطا می‌فرماید که راضی باشد. این مفاهیم والا انسان را از کسالت دور و یک آینده روشن و امیدبخش برایش در ذهن ایجاد می‌کند، نعمت‌هاى آخرت هیچ‌گاه زوال و رنج و نقص نعمت‌هاى دنيوى را ندارد.

وی با تأکید بر اینکه خداوند در ادامه سوره مصادیق دیگری از ربوبیت در قبال انسان را یادآور می‌شود، توضیح داد: آیه «أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَىٰ» انسان را به بدو حیات خود متوجه می‌کند و می‌پرسد که آیا خدا تو را یتیمی نیافت که در پناه خود جای داد؟ از صفات محبت، توجه و رحمانیت معبود نسبت به انسان این است که وقتی چشم به دنیا باز می‌کند، پدر و مادری برای او قرار می‌دهد و محبت فرزند را در دل پدر و مادر می‌نهد تا با عشق و علاقه او را رشد و پرورش دهند.

مصادیق ربوبیت پروردگار 

قاسمی با تصریح اینکه این آیه اشاره‌ای هم به پیامبر اسلام(ص) دارد که پیش از تولد پدرشان و در کودکی مادرشان را از دست دادند لذا رنج و درد یتیمی را درک می‌کنند، افزود: انسان وقتی به دنیا می‌آید موجودی ضعیف و نیازمند مراقبت است و لذا باید یا در دامان پدر و مادر یا سرپرست دیگری رشد کند و پرورش یابد لذا هیچ انسانی از آوای خداوند محروم نبوده و همواره در پناه و مأمن است که این مهم در آیه مورد تأکید قرار دارد.

رئیس هیئت اندیشه‌ورز بانوان قرآنی استان تأکید کرد: در اینجا باید یادآور شد انسان در لحظه‌ای که به دنیا می‌آید طبیعتاً توان ارتزاق ندارد و باید سرپرستی باشد که او را مراقبت و تیمار کند، خداوند فطرت و غریزه نوزاد را هدایت می‌کند که بی‌آنکه آموزشی دریافت کرده باشد، از سینه مادر طعام بگیرد تا رشد و نمو کند و بالنده شود. خداوند در زمان تولد نوزاد، تدبیر می‌کند شیر را به سینه مادر هدایت می‌کند تا زمینه تغذیه طفل فراهم شود و اینها مصادیق صفات ربوبیت و هدایت خداوند هستند.

قاسمی با بیان اینکه انسان از لحظه تولد در آغوش محبت‌های پروردگار رشد می‌کند، ادامه داد: با دقت در زندگی، آثار این حمایت، عنایت و نظارت خداوند در مورد خودمان را مشاهده خواهیم کرد. حتی شکل و شمایل انسان، ترکیب اعضا و جوارح بدن آدمی و... از مصادیق ربوبیت و سرپرستی خدا نسبت به ماست. حتماً خداوند حواسش به ما بوده است که در زمان وزش باد، گرد و خاکی به چشمان ما نرود لذا پلک‌ها و ابروها را آفریده است. 

وی محبت و مهر مادری در قبال فرزند را دیگر مصداق ربوبیت پروردگار مطرح کرد و توضیح داد: مادر با عشق و از صمیم دل از همه چیز از سلامتی و زیبایی و آسایش خود بدون هیچ چشمداشتی برای فرزند می‌گذارد که این میزان مهر و ایثار شاید دور از ذهن و با حساب و کتاب مادی ناسازگار است.

قاسمی در خصوص مضامین نورانی آیه «وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَىٰ»، توضیح داد: انسان در صحنه‌های مختلف زندگی ممکن است دچار اشتباه و مسیر غلط شود اما باید هدایت شود و به مسیر صحیح بازگردد لذا خداوند مراقب انسان است تا اگر دچار اشتباه شد، او را هدایت کند تا به بیراهه نرود. در آیه بعدی نیز اشاره دارد که خداوند در ذیل ربوبیت خود انسان تهى‌دست را بى‌نياز می‌کند و به او توجه دارد. لذا انسان با مرور سابقه زندگی خود به این برداشت خواهد رسید که خداوند او را دوست دارد و پیوسته ذیل توجهاتش قرار می‌دهد.

رحمت‌گستری؛ تکلیف انسانی

وی با تصریح اینکه در ادامه سوره مبارکه ضحی خداوند مطالباتی را از انسان دارد، توضیح داد: خداوند همانطور که به انسان پناه و سرپرست عطا فرموده و انسان را مشمول رحمت خود قرار داده است، انتظار دارد که انسان نیز به صفت رحمت و مهربانی مزین باشد، رحمت‌گستری کند، او وظیفه دارد یتیم را آزار ندهد و فقیر و گدای سائل را به زجر از خود نراند. همانطور که خداوند نور امید را در دل انسان منور و آینده‌ای روشن را برای او ترسیم کرده است انتظار می‌رود که انسان نیز این امیدبخشی را در قبال ضغیفان و آسیب‌دیدگان داشته باشد، بذر امید را در دل آنان بکارد و محبت و بخشش خود را نثار آنان کند. 

این مدرس تدبر در قرآن کریم در خصوص آیه پایانی سوره ضحی «وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ»، تصریح کرد: مراد از نعمت در اینجا همان امیدافزایی و حمایتگری، مهربانی و گسترش آن است که انسان باید حدیث‌گر این نعمت باشد. در واقع انسان باید آیه گستراننده محبت الهی در جهان باشد و مهربانی و دوستی الهی را به گوش همگان برساند.

قاسمی در پایان با تأکید بر اینکه نه فقط سوره مبارکه ضحی بلکه کل قرآن القای امید و محبت و مهربانی خداوند نسبت به انسان است، گفت: طلیعه آغازین سوره‌های قرآن یعنی «بسم الله الرحمن الرحیم» سراسر القای رحمانیت و رحیمیت خداوند است که مفهوم حمایت و امید را القا می‌کند. درواقع، خداوند در آیه پایانی سوره ضحی تأکید دارد که انسان باید بیان‌کننده و گسترش دهنده این نعمت الهی یعنی قرآن کریم باشد.